ปรอทกรอ ตัวผู้

ปรอทกรอ เป็นเครื่องรางเก่าโบราณในตำนานที่ครูบาอาจารย์สมัยก่อนสร้างขึ้น (เพราะในยุคปัจจุบันไม่มีผู้ใดสร้างได้อีกแล้ว)
โดยมักจะพบอยู่ตามวัดร้างสมัยเก่า ผนังโบสถ์หรือเจดีย์ ใต้ฐานโบสถ์ ใต้ฐานชุกชีพระประธาน หรือในองค์พระเจดีย์
และก็อาจจะมีพบบ้างแถวกำแพงเมืองโบราณ ซึ่งบางแห่งบอกว่าพบเพียงที่ละ 1 ลูกเท่านั้น
แต่ในความเป็นจริง บางที่อาจจะพบปรอทกรอบรรจุอยู่มากกว่า 1 ลูกก็ได้
เช่น วิหารกรอ ลพบุรี ซึ่งพบปรอทกรอฝังเรียงรายอยู่ในผนังโบสถ์เก่า
สันนิษฐานว่า เพื่อช่วยให้เวลาที่พระสวดมนต์แล้วเกิดเสียงดังกังวานกระหึ่มไปทั้งโบสถ์

ปรอทกรอ เท่าที่พบแบ่งได้เป็นสามยุค คือ
1. ยุคลพบุรี
2. ยุคเชียงแสน (มักจะเป็นทองสัมฤทธิ์แล้วเปียกทอง)
3. ยุคอยุธยา (เนื้อหาจะเป็นทองสัมฤทธิ์คล้ายทางเหนือแต่ดูอายุเนื้อโลหะน้อยกว่า แต่ตะเข็บจะทำไม่ค่อยเนียนเท่ายุคเชียงแสน)

สำหรับการสร้างปรอทกรอขึ้นมาด้วยวัตถุประสงค์อะไรนั้น ก็ได้แต่สันนิษฐานกันไป
บ้างก็ว่าใช้สำหรับเตือนภัยเวลามีข้าศึกสงครามมา ม้าวิ่ง หรือมีเสียงสะเทือน ปรอทนี้ก็จะดังตามเสียงสะเทือน เป็นสัญญาณเตือนภัยให้รู้
บ้างก็ว่าเพื่อป้องกันสิ่งชั่วร้ายและสิ่งอัปมงคลทั้งปวงที่เข้ามา รวมทั้งโจรผู้ร้าย เมื่อมีเหตุปรอทก็จะส่งเสียงดังเตือนให้รู้

ปรอทกรอ มีลักษณะเป็นโลหะทรงกลมกลวง มีหลายขนาดทั้งลูกใหญ่และเล็ก
ส่วนใหญ่จะมีขนาด 1-2 นิ้ว และมักจะไม่ค่อยพบเห็นรอยเชื่อม(ตะเข็บ) หรือถ้าเห็นก็จะเป็นเส้นขีดเล็กๆ
ซึ่งเป็นที่น่าอัศจรรย์ในการสร้างมากๆ ที่สมัยโบราณสามารถประกบโลหะได้สนิทถึงเพียงนี้
และที่สำคัญ คือ น้ำหนัก และการไหลของโลหะภายในปรอทกรอที่ทำให้เกิดเสียง
เชื่อกันว่า สามารถบอกเหตุร้าย และ ป้องกันเสนียดจัญไร ให้แก่เจ้าของได้

ภายในลูกปรอทกรอนั้นว่ากันว่าเป็นของวิเศษกายสิทธิ์จำพวกเหล็กไหล หรือ ปรอทกายสิทธิ์
ที่เกิดจากการเล่นแร่แปรธาตุของพระอาจารย์ผู้เรืองวิทยาคมได้เอามาใส่ไว้ โดยนำเอามาหุงและหลอมเป็นปรอทกายสิทธิ์
ฉะนั้นเวลาเขย่าจะคล้ายมีกริ่งอยู่ข้างใน
เคยมีคนผ่าดูข้างในปรากฏว่ามีความซับซ้อนมาก
ภายในจะเป็นกลไกทรงกลมซ้อนกันหลายๆ ชั้นและมีซี่ๆ คล้ายสายยูของนาฬิกาหรือหวีที่ใช้หวีผมสับเข้าหากันเวลาเขย่า
และมีลูกกลมๆ ที่มีสามสิบแปดเหลี่ยมเป็นของวิเศษอยู่ภายใน
เมื่อเวลาเขย่าลูกกลมๆที่มีเหลี่ยมนี้ก็จะไปทำให้ทรงกลมแต่ละชั้นหมุนตามลำดับ
จึงมีเสียงดังอึงอล บางลูกแม้เพียงจับปรอทภายในก็วิ่งเองได้
นับได้ว่าเป็นภูมิปัญญาโบราณที่สาบสูญการถ่ายทอดไปแล้ว

ปรอทกรอจะมี 2 ชนิดคือ ตัวเมียและตัวผู้ แยกกันโดยเสียง
- ตัวเมีย เสียงจะดังใสกังวานเหมือนกระดิ่ง หายากมากเพราะจะมีแค่อันเดียวคล้ายๆ เป็นตัวศูนย์กลาง
- ตัวผู้ เสียงดังคล้ายจักจั่น จับดูจะรู้สึกถึงการไหลภายใน และมีเสียงดังคล้ายจักจั่นร้องพบได้ง่ายกว่า เป็นตัวบริวาร

ลูกนี้เป็นปรอทกรอตัวผู้ เนื้อสำริด จากกรุทางเหนือ
ลูกใหญ่ขนาดประมาณ 3 ซม. เสียงไพเราะ แค่แตะนิดเดียวก็เกิดเสียงแล้ว
ความเก่าชัดเจน ผิวเกิดสนิมขุมเป็นรูพรุนแบบตามดและสนิมแดง ไม่เห็นรอยประกบ
หายากมากๆ ส่วนใหญ่เจอแต่ของปลอมที่ทำให้ดูเก่าแบบสนิมเขียว แถมทำเป็นมีคราบดินกรุติดอยู่เสียด้วย
แต่สิ่งหนึ่งที่ของปลอมทำไม่ได้ก็คือ เสียง ต่อให้ปลอมฝีมือดีแค่ไหน แต่เวลาเขย่าเสียงของๆ ปลอมจะดังแค่กุกกักคล้ายเราเขย่าพระกริ่งอย่างไรอย่างนั้น
แม้แต่ปรอทกรอของลป.ละมัย ที่ราคาแพงแสนแพงก็ยังไม่สามารถทำให้เสียงเหมือนกับของโบราณได้