ผู้ประกอบด้วยปัญญา แม้เผชิญทุกข์ก็เป็นสุขได้

สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช

พุทธศาสนภาษิตที่ว่า “ละเหตุทุกข์ได้ เป็นสุขในที่ทั้งปวง”

การบริหารทางจิตสำหรับผู้ใหญ่จะพยายามหาทางช่วยให้ทุกคนผู้มีทุกข์
หรือมีเหตุแห่งทุกข์ต่าง ๆ กัน ได้เป็นสุขโดยสมควร
แต่ทั้งนี้จำเป็นอย่างยิ่งที่บรรดาผู้มีทุกข์ทั้งหลาย
จะต้องร่วมมือช่วยตัวเองเต็มตามความสามารถ
เพราะแม้แต่สมเด็จพระบรมศาสดา
ก็ยังทรงแต่เพียงชี้ทางแห่งความพ้นทุกข์ให้ได้เท่านั้น
การปฏิบัติให้สำเร็จผลอยู่ที่ตัวเราเอง ผู้ต่างก็มีทุกข์อยู่ด้วยกันทั้งหมด

เมื่อเกิดขึ้นแล้วทุกชีวิตย่อมเป็นทุกข์
ในบทสวดทำวัตรเช้ามีกล่าวถึงทุกข์ไว้ละเอียดพอสมควร
ดังนั้นก่อนจะกล่าวถึงวิธีแก้ทุกข์ทั้งหลาย
จะได้นำบางตอนในบทสวดนั้นมาแสดงไว้
ให้พอได้รู้จักค่าตาของทุกข์กันตามสมควร ดังนี้

“พระสุคต ประกาศแล้ว เราได้ฟังธรรมนั้นแล้ว
จึงรู้อย่างนี้ว่า แม้ความเกิดเป็นทุกข์ แม้ความแก่เป็นทุกข์
แม้ความตายเป็นทุกข์ แม้ความแห้งใจ ความร่ำไรเพ้อ
ความทุกข์ ความเสียใจ ความคับแค้นใจ เป็นทุกข์
ความประจวบสิ่งอันไม่เป็นที่รักเป็นทุกข์
ความพลัดพรากจากสิ่งอันเป็นที่รักเป็นทุกข์
ปรารถนาอยู่ย่อมไม่ได้แม้อันใด แม้อันนั้นเป็นทุกข์”

อันความแก่ความเจ็บความตายเป็นทุกข์
ก็เพราะเป็นสิ่งที่ไม่มีผู้ปรารถนา ไม่เป็นที่ชอบใจทุกวินาทีนี้
มีผู้กำลังต้องเป็นทุกข์อย่างยิ่งเพราะความเจ็บความตายของตนเองบ้าง
ของผู้เป็นที่รักที่เคารพใกล้ชิดสนิทสนมบ้าง

กล่าวได้ว่าทั้งในอดีต ปัจจุบันและอนาคต
ทุกวินาทีมีผู้ต้องเป็นทุกข์อย่างยิ่งเพราะความเจ็บความตายดังกล่าว
โดยไม่เคยขาดระยะ ไม่เคยว่างเว้น
ไม่เคยมีเวลาที่โลกว่างจากผู้มีความทุกข์ดังกล่าวแล้วเลย
หรือแม้จะกล่าวก็ไม่ผิดว่า
ไม่เคยมีเวลาที่โลกเบาบางจากผู้มีความทุกข์ดังกล่าวแล้วเลย
ผู้มีความทุกข์ดังกล่าวมีเต็มโลกติดต่อกันอยู่เสมอ
ทั้ง ๆ ที่หาได้มีผู้ใดสักคนเดียวไม่ที่ปรารถนาจะมีความทุกข์

นี่กำลังกล่าวถึงความทุกข์ ที่เกิดจากความเจ็บและความตายเท่านั้น
เพียงความทุกข์จากสองเหตุนี้เท่านั้นโลกก็ยังหนาแน่น ไม่มีขณะว่างเว้น
ความเจ็บและความตายจึงนับได้ว่ามีอำนาจเหนือจิตใจยิ่งนัก
จึงควรยิ่งนักที่จะได้ช่วยกันหาทางทำอย่างไร
ให้จิตใจตกอยู่ใต้อำนาจความเจ็บความตายให้น้อยที่สุด

กล่าวง่าย ๆ ก็คือควรยิ่งนักที่จะช่วยตนเองรักษาจิตใจ
ให้พ้นจากความทุกข์เพราะความเจ็บความตาย
แม้ไม่สามารถทำให้สิ้นทุกข์ในเรื่องนี้ได้สิ้นเชิง
แต่ก็ควรทำให้บรรเทาเบาบางลงให้มากที่สุดเท่าที่จะสามารถทำได้

การแก้ทุกข์นั้น ความสำเร็จมากน้อยเพียงใดอยู่ที่การใช้ปัญญา
คือ ใช้ความคิดนั่นเองให้ถูกต้องกับเรื่องราว ให้มีเหตุผล อย่าให้ขาดเหตุผล
เหตุผลหรือปัญญาเป็นเครื่องแก้ไขสิ่งทั้งปวงได้
รวมทั้งแก้ไขทุกข์ทั้งปวงได้ด้วย

อย่าว่าแต่ทุกข์เล็กทุกข์น้อยเลย
แม้แต่ทุกข์ยิ่งใหญ่ที่สุดปัญญาและเหตุผลก็แก้ได้
พระพุทธเจ้าทรงล่วงทุกข์ทั้งปวงได้
พระอรหันต์ทั้งหลายล่วงทุกข์ทั้งปวงได้
ก็ด้วยอำนาจของปัญญาและเหตุผลนี้แหละ
การอบรมปัญญา อบรมให้มีเหตุผล
จึงเป็นสิ่งสำคัญเป็นสิ่งจำเป็นยิ่งนัก
ผู้บริหารจิตทั้งหลายไม่ควรละเลยเสีย

ที่ว่าการอบรมปัญญาเป็นสิ่งสำคัญ เป็นสิ่งจำเป็น
ก็เพราะปัญญานี้แหละที่จะยังให้เกิดสุข
ในพุทธศาสนภาษิตก็ยังกล่าวไว้ว่า
“ความได้ปัญญาให้เกิดสุข”
จนกระทั่งถึงมีกล่าวว่า
“ปัญญาประเสริฐกว่าทรัพย์ และคนฉลาดนั้นถึงกับกล่าวว่าปัญญาประเสริฐสุด”

กล่าวไว้ข้างต้นว่า การบริหารทางจิตสำหรับผู้ใหญ่
จะพยายามหาทางช่วยทุกคนผู้มีทุกข์ให้ได้เป็นสุขโดยควร
จะได้กระทำเป็นลำดับไปในรายการบริหารทางจิตสำหรับผู้ใหญ่ทุกครั้ง
สำหรับวันนี้เน้นลงในเรื่องการอบรมปัญญาเพราะสัจธรรมมีอยู่ว่า
ผู้ประกอบด้วยปัญญาแล้ว แม้เผชิญทุกข์ก็เป็นสุขได้

ดังพุทธศาสนภาษิตมีกล่าวว่า

“ปัญญาเป็นเครื่องวินิจฉัยสุตะ
ปัญญาเป็นเครื่องเพิ่มพูนเกียรติคุณและชื่อเสียง
นรชนในโลกนี้ประกอบด้วยปัญญาแล้ว แม้เผชิญทุกข์ก็ประสบสุขได้”

การอบรมปัญญาจึงจำเป็นสำหรับผู้ปรารถนาความสุขดังนี้แล

๑๖ ธันวาคม ๒๕๑๖


คัดลอกบางส่วนจาก...กระทู้ของคุณ I am

การบริหารทางจิต สำหรับผู้ใหญ่
สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช

ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทาน
ในการพระราชพิธีฉลองพระชนมายุ สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี
ครบ ๘๐ พรรษา วันที่ ๒๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๒๓

อ่านฉบับเต็มได้ที่...
แสดงกระทู้ - การบริหารทางจิต สำหรับผู้ใหญ่ (สมเด็จพระญาณสังวรฯ) • ลานธรรมจักร

แสดงกระทู้ - ผู้ประกอบด้วยปัญญา แม้เผชิญทุกข์ก็เป็นสุขได้ • ลานธรรมจักร