"แม่ชี" ผู้หญิงที่กำลังถูกลืม

​

สังคมไทยลืมไปหรือเปล่าว่ามี "แม่ชี"...

นี่เป็นการตั้งคำถามของนักศึกษาปริญญาโท สาขาการพัฒนาสังคม ภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ลัดดาวัลย์ ต๊ะมาฟู อายุ 29 ปี เจ้าของวิทยานิพนธ์ "แม่ชี:โลกของผู้หญิงที่ถูกลืม" ซึ่งปัจจุบันเธอเป็นผู้ช่วยพิเศษผู้อำนวยการ มูลนิธิรักษ์เด็ก

ลัดดาวัลย์นำวิทยานิพนธ์มาเสนอในการบรรยายวิชาการ เรื่องแม่ชี:โลกของผู้หญิงที่ถูกลืม ที่ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร

เธอเกริ่นถึงที่มาที่ไปของวิทยานิพนธ์นี้ว่า เพราะสนใจเรื่องประเด็นของผู้หญิงมานานแล้ว และทำงานในสายงานผู้หญิงมาโดยตลอด ผู้หญิงหลายกลุ่มต้องเจอกับสถานการณ์ที่อึดอัด ที่เห็นได้ชัดสุด คือ กรณีของนักบวชหญิงที่ต้องอยู่กับความคลุมเครือระหว่างการเป็นกับไม่เป็นนักบวช

"ลงเก็บข้อมูลเกี่ยวกับแม่ชีถึง 2 ปี ลงพื้นที่หลายจังหวัดที่มีแม่ชี โดยเฉพาะที่จังหวัดเชียงใหม่ นักบวชหญิงต้องเผชิญกับสถานการณ์ที่ต้องต่อรองกับตนเองและผู้อื่นอยู่ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นมิติประสบการณ์ในพื้นที่สาธารณะ เช่น การเก็บค่าโดยสารรถประจำทาง การใช้สิทธิเลือกตั้ง การลุกรับไหว้ การใส่บาตร การประกอบพิธีทางศาสนา รวมถึงการเป็นครูสอนธรรมะแก่พระเณรจึงขึ้นอยู่กับบารมีและการยอมรับเฉพาะบุคคล"

เมื่อต้องการหาคำตอบจึงเป็นที่มาของการหาข้อมูล ลัดดาวัลย์อธิบายถึงรายละเอียดต่างๆ ที่ได้ลงไปสัมผัสกับนักบวชหญิงว่า เมื่อนักบวชหญิงต้องอยู่ในภาวะที่อึดอัดทำให้แม่ชีต้องหาทางออกทั้งแบบที่ปฏิเสธโลกภายนอกโดยหันเข้าหาการปฏิบัติเพียงอย่างเดียว ปฏิบัติธรรมอย่างเงียบๆ เป็นเดือนเป็นปี ซึ่งต้องประสบกับสภาวะยากลำบากอย่างยิ่งในเรื่องของการกินอยู่ใช้สอยต่างๆ หรืออีกด้านคือการออกมาเคลื่อนไหวผลักดันสถานภาพทางกฎหมาย สร้างการยอมรับของสังคม ทั้งหมดที่กล่าวมาจึงเป็นปัญหาเฉพาะที่นักบวชหญิงต้องเจอ คือ การหา "จุดลงตัว" โดยไม่ให้น้ำหนักกับมิติทางจิตวิญญาณและมิติทางสังคมด้านหนึ่งมากจนเกินไป เพราะอาจถูกครหาว่าติดโลกยังไม่ละวางจากการยุ่งเรื่องทางโลก หรืออาจถูกมองว่าละเลยมิติทางสังคมไม่สามารถปรับตัวเข้ากับการเปลี่ยนแปลง

นอกจากนี้ งานวิทยานิพนธ์ได้เจาะจงเลือกกลุ่มตัวอย่างที่แตกต่างกันระหว่างกลุ่มแม่ชีวิทยาลัย ซึ่งทำงานด้านการพัฒนาสังคมโดยเน้นการให้การศึกษากับแม่ชี ในขณะที่อีกกลุ่มเป็นแม่ชีที่สังกัดวัดเน้นการปฏิบัติ

"แม่ชีในกลุ่มสังกัดวัดถูกกล่อมเกลาด้วยปรัชญาขององค์กรที่เน้นการปฏิบัติเชิงลึกและเข้มข้น จึงให้ความสำคัญกับการปฏิบัติธรรมเพื่อพัฒนาจิตวิญญาณของตนเองอย่างลึกซึ้ง ซึ่งแม่ชีกลุ่มนี้จะขาดมิติที่คิดเชื่อมโยงปัญหาในชีวิตประจำวันเข้ากับปัญหาเชิงโครงสร้าง เช่น ไม่ได้รับการอำนวยความสะดวกในการเดินทาง การถูกใช้แรงงานอย่างหนักจากวัด เมื่อเกิดอารมณ์ทางลบขึ้นจึงมักมองเข้ามาในจิตตัวเองว่ายังถูกฝึกมาไม่ดี ปล่อยให้อารมณ์โกรธหรือโมโหเข้ามาครอบงำ

"ในขณะที่การปฏิบัติแบบกลุ่มแม่ชีที่สังกัดวิทยาลัย กลับมองว่าการปฏิบัติต้องเน้นการเปลี่ยนแปลงวงกว้าง แม่ชีในกลุ่มนี้เน้นการปฏิบัติธรรมไปกับการศึกษาวิชาทางโลก เนื่องจากการปฏิบัติธรรมจะทำให้ผู้ปฏิบัติเปลี่ยนแปลงตัวเองให้ดีขึ้น แต่การให้การศึกษาของแม่ชีจะทำให้เกิดการเปลี่ยนระบบการศึกษาของแม่ชีที่มีอิทธิพลต่อการยกระดับความสามารถของแม่ชีทั้งทางโลกและทางธรรม ซึ่งทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงวิธีคิดของสังคมที่มีต่อแม่ชีว่าเป็นคนไร้ความรู้ความสามารถต้องพึ่งพิงวัดไปวันๆ"

ใครจะคิดว่าเรื่อง "แม่ชี" คนชายขอบในพุทธศาสนาที่หลายคนอาจไม่สนใจจะกลายเป็นเรื่องที่น่าสนใจ เพราะลัดดาวัลย์ยังหาคำตอบของการเป็นที่ผู้หญิงส่วนใหญ่ ..ขอย้ำว่าส่วนใหญ่.. ไม่ใช้ทั้งหมดตัดสินใจโกนผมห่มผ้าขาวว่า ชีวิตแม่ชีที่มาจากต่างถิ่น ต่างภูมิหลัง ต่างที่มา แต่มาบรรจบกันบนเส้นทางที่ตามรอยคำสอนของพระพุทธองค์ แต่ดูเหมือนว่าเส้นทางของที่ลาดปูไว้นั้นจะโรยไว้ด้วยแม่ชีนั้นจะเต็มไปด้วยอุปสรรคทางสังคมและวัฒนธรรม ทำให้แต่ละย่างก้าวของผู้หญิงบนถนนสายนี้ยากลำบากเหลือเกิน

"ดิฉันมักคัดค้านเสมอเมื่อใครต่อใครบอกว่าแม่ชีเป็นผู้ล้มเหลวกับชีวิตทางสังคม การบวชชีเป็นทางเลือกของผู้ไร้เป้าหมายในชีวิต และทุกครั้งที่ได้ยินคำพูดทำนองนี้ดิฉันก็มักจะยกตัวอย่าง แม่ชีที่เลือกบวชเพราะมีเป้าหมายทางธรรม แต่เมื่อลงพื้นที่เก็บข้อมูลจึงพบว่าแม่ชีที่พบจำนวนไม่น้อยมีปัญหาชีวิตคู่ บ้างบวชเพราะชรา หรือหนีปัญหาชีวิต ซึ่งปรากฏการณ์ที่เจอทำให้ต้องเปลี่ยนมุมมองใหม่ และยอมรับว่าแม่ชีจำนวนมากเลือกบวชเพื่อหนีปัญหาทางโลก แต่ผิดด้วยหรือที่ผู้หญิงจะเลือกการบวชชีเพื่อยุติปัญหาชีวิต อย่างน้อยการบวชยังคงเป็นทางเลือกหนึ่งให้กับชีวิตในขณะที่หาทางออกไม่พบ"

ที่น่าสนใจอีกประเด็นคือ แม่ชีมีคุณค่ามากน้อยเพียงไร เพราะเมื่อพิจารณาการบวชในพุทธศาสนามี 2 ระดับ คือ การบรรพชา และการอุปสมบท แต่แม่ชีไม่ได้ผ่านการบวชทั้ง 2 ระดับนี้ ในทางวิชาการจึงไม่ถือว่าแม่ชีเป็นนักบวชในพุทธศาสนา

"การบวชของแม่ชีเป็นเพียงการปวารณาตัวว่าจะรักษาศีลข้อที่ 1 ถึงข้อที่ 8 ฉะนั้น จึงถือว่าแม่ชีเป็นอุบาสิกา แต่ในความเป็นจริงแม่ชีกลับมีความแตกต่างจากอุบาสิกาที่ทำให้รู้ว่าแม่ชีไม่ใช่อุบาสิกาแบบฆราวาสหญิงโดยทั่วไปก็เพราะมีการแต่งกายเฉพาะตัวเอง และปลงผม ซึ่งการรักษาศีล 8 ของแม่ชีจะต้องทำอยู่ตลอดเวลาในขณะที่แต่งกายเป็นแม่ชีและปลงผม ในขณะที่ฆราวาสหญิงอาจจะเข้าๆ ออกๆ ในการรักษาศีล 8 ได้ ดังนั้น สำหรับตัวแม่ชีแล้ว แม่ชีจะถือว่าตัวเองเป็นนักบวช เพียงแต่ไม่ผ่านขั้นตอนการบวชอย่างเป็นทางการเท่านั้น และเนื่องจากกรมการศาสนาซึ่งมีหน้าที่รับผิดชอบโดยตรงไม่ได้ระบุสถานภาพของแม่ชีออกมาให้ชัดเจนว่าเป็นอะไรกันแน่

"สำหรับสถานภาพของแม่ชีนั้นขึ้นอยู่กับการตีความของหน่วยงานราชการต่างๆ ขึ้นอยู่กับวิจารณญาณของหน่วยงานที่รับผิดชอบ เช่น กระทรวงมหาไทยถือว่าแม่ชีเป็นนักบวช จึงไม่มีสิทธิออกเสียงเลือกตั้ง แต่กระทรวงคมนาคมถือว่าแม่ชีไม่ใช่นักบวช จึงต้องเสียค่าโดยสารรถรับจ้างสาธารณะเต็มราคา"

การลงไปคลุกเต็มตัวเพื่อทำวิทยานิพนธ์เรื่องแม่ชีตลอดระยะเวลากว่า 2 ปี ลัดดาวัลย์สะท้อนให้เห็นว่า สังคมไทยยังมองแม่ชีอย่างดูแคลน สังคมขาดจิตใจที่เกื้อกูล มุมมองทางวัฒนธรรมที่ปิดตายว่าผู้หญิงบวชเป็นภิกษุณีไม่ได้ ถึงผู้หญิงบวชเป็นแม่ชีก็ไม่นับว่าเป็นนักบวช ถ้าสังคมยังคิดเช่นนี้จะหาโครงสร้างอะไรที่จะเป็นฐานรองรับผู้หญิงที่สนใจใฝ่ปฏิบัติธรรม ...

ถึงเวลาแล้วหรือยัง ที่ทุกส่วนของสังคมจะหันมาสนใจโลกของผู้หญิงที่ถูกขนานนามว่าแม่ชี


ที่มา : มติชน
http://www.matichon.co.th/matichon/matichon_detail.php?s_tag=01lad02150849&day=2006/08/15