ปฎิปัตติปุจฉาวิสัชนา โดย หลวงปู่มั่น ภูริทัตตเถระ

​

ปฎิปัตติปุจฉาวิสัชนา
(ฉบับเดิมพิมพ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ.2476 )
โดย พระอาจารย์มั่น ภูริทัตตเถระ​

ถาม - ผู้ปฎิบัติศาสนาโดยมากปฎิบัติแค่ไหน ?​

ตอบ - ปฎิบัติอยู่ภูมิกามาพจรกุศลโดยมาก​

ถาม - ทำไมจึงปฎิบัติอยู่เพียงนั้น ?​

ตอบ - อัธยาศัยของคนโดยมากยังกำหนัดอยู่ในกามเห็นว่ากามารมณ์ที่
ดีเป็นสุข ส่วนที่ไม่ดีเห็นว่าเป็นทุกข์จึงได้ปฎิบัติในบุญกริยาวัตถุ
มีการฟังธรรมให้ทาน รักษาศีล เป็นต้น หรือภาวนาบ้างเล็กน้อย เพราะมุ่งเพื่อจะได้สวรรค์สมบัติ มนุษย์สมบัติ เป็นต้น ก็คงเป็นภูมิกามาพจรกุศลอยู่
นั่นเอง เบื้องหน้าแต่กายแตกตายไปแล้ว ย่อมถึงสุคติบ้าง ไม่ถึงบ้าง
แล้วแต่วิบากจะซัดไป เพราะไม่ใช่นิยบุคคล คือ ยังไม่เปิดอบาย เพราะ
ยังไม่บรรลุโสดาปัตติผล​

ถาม - ก็ท่านผู้ปฎิบัติที่ดีกว่านี้ไม่มีหรือ ?​

ตอบ - มี ...แต่ว่าน้อย​

ถาม - น้อยเพราะเหตุใด?​

ตอบ - น้อยเพราะกามทั้งหลายเท่ากับเลือดในอกของสัตว์ ยากที่จะ
ละความยินดีในกามได้ เพราะการปฎิบัติธรรมละเอียด ต้องอาศัย กายวิเวก
จิตตวิเวก จึงจะเป็นไปเพื่ออุปธิวิเวก ( อุปธิ = สิ่งนุงนัง สภาวะ กลัว กิเลส
สิ่งที่ยังระคนด้วยกิเลส ) เพราะเหตุนี้แล้วจึงทำได้ด้วยยาก แต่ไม่เหลือวิสัย
ต้องเป็นผู้เห็นทุกข์จริงๆ จึงจะปฎิบัติได้​

ถาม - ถ้าจะปฎิบัติเพียงภูมิกามาพจรกุศล ดูไม่แปลกอะไร เพระเกิดเป็นมนุษย์ ก็เป็นภูมิกามาพจรอยู่แล้ว ส่วนการปฎิบัติ จะให้ดีกว่าก้ต้องให้เลื่อนชั้นเป็น ภูมิรูปาวจร หรืออรูปวจรแลโลกอุดรจะได้แปลกจากเก่า ?​

ตอบ - ถูกแล้ว...ถ้าคิดดูคนนอกพุทธกาล ท่านก็ได้บรรลุฌานชั้นสูงๆ
ก็มีคนในพุทธกาลท่านก็ได้บรรลุมรรคแลผล มีพระโสดาบันและพระอรหันต์
โดยมาก นี่เราก็ไม่ได้บรรลุฌาน เป็นอันสูคนนอกพุทธกาลไม่ได้ แลไม่ได้
บรรลุมรรคผลเป็นอันสู้คนในพุทธกาลไม่ได้​

ถาม - เมื่อเป็นเช่นนี้จะทำอย่างไรดี ?​

ตอบ - ต้องทำในใจให้เห็นตามพระพุทธภาษิตที่ว่า ​

.........มตฺตาสุขปริจฺจาคา ปสฺเส เจ วิปุลํ
.........ถ้าว่าบุคคลเห็นซึ่งสุขอันไพบูลย์เพราะบริจาคซึ่งสุขมีประมาณน้อยเสียไซร้​

.........จเช มตฺตาสุขํ ธีโร สมฺปสฺสํ สุขํ
.........บุคคลผู้มีปัญญาเครื่องทรงไว้ เมื่อเล็งเห็นซึ่งสุขอันไพบูลย์
พึงละเสียซึ่งมีสุขมีประมาณน้อย​

ถาม - สุขมีประมาณน้อยได้แก่สุขชนิดไหน ?​

ตอบ - ได้แก่สุขซึ่งเกิดแต่ความยินดีในกาม ที่เรียกว่า อามิสสุข นี่แหละ
สุขมีประมาณน้อย​

ถาม - ก็สุขอันไพบูลย์ได้แก่สุขชนิดไหน ?​

ตอบ - ได้แก่ฌาน วิปัสสนา มรรค ผล นิพพาน ที่เรียกว่า นิรามิสสุข
ไม่เจือปนด้วยกาม นี่แหละสุขอันไพบูลย์​

ถาม - จะปฎิบัติให้ถึงสุขอันไพบูลย์ จะดำเนินทางไหนดี ?​

ตอบ - ก็ต้องดำเนินทางองค์มรรค ๘​

ถาม - องคฺมรรค ๘ ใครๆก็รู้ ทำไมจึงเดินกันไม่ใคร่จะถูก?​

ตอบ - เพราะองค์มรรคทั้ง ๘ ไม่มีใครเคยเดิน จึงเดินไม่ถูก พอถูกก็เป็น
พระอริยเจ้า​

ถาม - ที่เดินไม่ถูกเพราะเหตุอะไร ?​

ตอบ - เพราะชอบเดินทางเก่า ซึ่งเป็นทางชำนาญ​

ถาม - ท่างเก่านั้นคืออะไร ?​

ตอบ - ได้แก่กามสุขัลลิกานุโยค แล อัตติกิลมถานุโยค​

ถาม - กามสุขัลลิกานุโยคนั้นคืออะไร ?​

ตอบ - ความทำตนให้เป็นผู้หมกหมุ่นติดอยู่ในกามสุขนี้แล
ชื่อว่า กามสุขัลลิกานุโยค​

คัดลอกจากหนังสือชมรมสนทนาธรรมภาษา กฟผ.​

 

ถาม - อัตตกิลมถานุโยคได้แก่ ทางไหน ?

ตอบ - ได้แก่ ผู้ปฎิบัติผิด แม้ประพฤติเคร่งครัดทำตนให้ลำบากสักเพียงไร
ก็ไม่สำเร็จประโยชน์ ซึ่งมรรค ผล นิพพาน นี่แหละเรียกว่า อัตตกิลมถานุโยค

ถาม - ถ้าเช่นนั้นทางทั้ง 2 นี้เห็นจะมีคนเดินมากกว่ามัชฌิมาปฎิปทา
หลายร้อยเท่า

ตอบ - แน่ทีเดียว พระพุทธเจ้าแรกตรัสรู้จึงได้ทรงแสดงก่อนธรรมอย่างอื่นๆ
ที่มาแล้วในธัมมจักกัปปวัตตนสูตร เพื่อให้สาวกเข้าใจ จะได้ไม่ดำเนิน
ในทางทั้ง 2 มาดำเนินในทางมัชฌิมาปฎิปทา

ถาม - องค์มรรค ๘ ทำไมจึงยกสัมมาทิฎฐิซึ่งเป็นกองปัญญาขึ้นแสดง
ก่อน ส่วนการปฎิบัติของผู้ดำเนินการทางมรรค ต้องทำศีลไปก่อนแล้ว
จึงทำสมาธิแลปัญญาซึ่งเรียกว่าสิกขาทั้ง ๓

ตอบ - ตามความเห็นของข้าพเจ้าว่าจะเป็น 2 ตอน

......ตอนแรกส่วนโลกิยกุศล ต้องทำศีล สมาธิ ปัญญาเป็นลำดับไป
ปัญญาที่เกิดขึ้นยังไม่เห็นอริยสัจจ์ทั้ง ๔ สังโยชน์ ๓ ยังละไม่ได้ ขีดของใจ
เพียงนี้เป็นโลกีย์ ตอนที่เห็นอริยสัจจ์แล้วละสังโยชน์ ๓ ได้ ตอนนี้เป็น
โลกุตตร

ถาม - ศีลจะเอาศีลชนิดไหน ?

ตอบ - ศีลมีหลายอย่าง ศีล 5 ศีล 8 ศีล 10 ศีล 227 แต่ในที่นี้
ประสงค์ศีลที่เรียกว่า สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว
แต่ต้องทำให้บริบูรณ์

ถาม - สัมมาวาจา ( สมฺมาวาจา ) คืออะไร ?

ตอบ - มุสาวาทา เวรมณี เว้นจากการพูดเท็จ
........ปิสุณายวาจาย เวรมณี เว้นจากการพูดส่อเสียดให้เขาแตกร้าวกัน
........ผรุสาย วาจาย เวรมณี เว้นจากพูดคำหยาบ
........สัมผัสปปลาปา ( สมฺผปฺปลาปา ) เวรมณี เว้นจากการพูดโปรยประโยชน์

ถาม - สัมมากัมมันโต ( สมฺมากมฺมนฺโต ) กระทำชอบนั้นมีกี่อย่าง ?

ตอบ - มี 3 อย่าง คือ
........ปาณาติปาตา เวรมณี เว้นจากฆ่าสัตว์
........อทินนาทานา เวรมณี เว้นจากการลักทรัพย์
........อพรหมจริยา เวรมณี เว้นจากอสัทธรรม ไม่ใช่พรหมจรรย์

ถาม - สัมมากัมมันโต ( สมฺมากมฺมนฺโต ) ในที่อื่นๆ โดยมากเว้น อพินหฺม ส่วนในมหาสติปัฎฐาน ทำไมจึงเว้นกาเมสุมิจฉาจาร ?

ตอบ - ความเห็นของข้าพเจ้าว่าที่ทรงแสดงศีลอพรหม ( อพฺรหฺม )
เห็นจะเป็นด้วยรับสั่งแก่ภิกษุ เพราะว่าภิกษุเป็นพรหมจารีบุคคลทั้งนั้น
ส่วนในมหาสติปัฎฐาน 4 ก็รับสั่งแก่ภิกษุเหมือนกัน แต่ว่าเวลานั้นพระองค์เสด็จ
ประทับอยู่ในหมู่ชนชาวกุรุ พวกชาวบ้านเห็นจะฟังอยู่มาก ท่านจึงสอนให้เว้น
กามมิจฉาจาร เพราะชาวบ้านมักเป็นคนมีคู่

ถาม - สัมมาอาชีโว เลี้ยงชีวิตชอบ เว้นจากมิจฉาชีพนั้นเป็นอย่างไร?

ตอบ - บางแห่งท่านอธิบายไว้ว่า ขายสุรา ยาพิษ ศัสตราอาวุธ หรือ
ขายสัตว์มีชีวิตต้องเอาไปฆ่า เป้นต้น เหล่านี้แหละเป็นมิจฉาชีพ

 

ถาม - ถ้าคนที่ไม่ขายของเหล่านี้ก็เป็นสัมมาอาชีโว อย่างนั้นหรือ ?

ตอบ - ยังเป็นไม่ได้ เพราะวิธีโกงของคนมีหลายอย่างนัก เช่น ค้าขายโดยไม่
ซื่อ มีการโกงตาชั่งตาเต็งหรือเอารัดเอาเปรียบอย่างใดอย่างหนึ่ง
ในเวลาที่ผู้ซื้อเผลอหรือเขาไว้ใจ รวมความพูดว่าอัธยาศัยของคนที่ไม่ซื่อ
คิดเอารัดเอาเปรียบผู้อื่น เห็นแต่ได้สุดแต่จะมีโอกาส จะเป็นเงินเป็นทอง
หรือของก็ดี ถึงแม้จะไม่ชอบธรรม สุดแต่จะได้เป็นเอาทั้งนั้น ข้าพเจ้าเห็นว่า
อาการเหล่านี้ก็เป็นมิจฉาชีพทั้งสิ้น สัมมาอาชีโวจะต้องเว้นทุกอย่าง เพราะ
เป็นสิ่งที่คดค้อมได้มาโดยไม่ชอบธรรม

ถาม - สัมมาวายาโม ความเพียรชอบนั้นคือเพียรอย่างไร?

ตอบ - สัวรปธาน เพียรระวังอกุศลวิตก 3 ที่ยังไม่เกิด ไม่ให้เกิดขึ้น
........ปหานปธาน เพียรละอกุศลวิตก 3 ที่เกิดขึ้นแล้วให้หายไป
........ภาวนาปธาน เพียรเจริญกุศลที่ยังไม่เกิดให้เกิดขึ้น
........อนุรักขนาปธาน เพียรรักษากุศลที่เกิดแล้วไว้ให้สมบูรณ์

ถาม - สัมมาสติ ระลึกชอบนั้นระลึกอย่างไร?

ตอบ - ระลึกอยู่ในสติปัฎฐาน 4 คือ กายานุปัสสนา ระลึกถึงกาย
........เวทนานุปัสสนา ระลึกถึงเวทนา
........จิตตานุปัสสนา ระลึกถึงจิต
........ธัมมานุปัสสนา ระลึกถึงธรรม

ถาม - สัมมาสมาธิ ความตั้งใจชอบ คือตั้งใจไว้อย่างไร จึงจะ
เป็นสัมมาสมาธิ?

ตอบ - คือตั้งใจไว้ในองค์ฌานทั้ง 4 ที่เรียกว่า ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตติยฌาน
จตุตถฌาน เหล่านี้แหละเป็นสัมมาสมาธิ

ถาม - สัมมาสังกัปโป ( สมฺมาสงฺกปฺโป ) ความดำริชอบนั้นดำริอย่างไร?

ตอบ - เนกขัมมสังกัปโป ( เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป ) ดำริออกจากกาม
........อัพยาปาทสังกัปโป ( อพฺยาปาทสงฺกปฺโ ) ดำริไม่พยาบาท
........อวิหิงสสังกัปโป ( อวิหิงฺสาสงฺกปฺโป ) ดำริในความไม่เบียดเบียน

ถาม - สัมมาวายาโม ( เพียร ) ก็ละอกุศลวิตก 3 แล้ว สัมมาสังกัปโป (ดำริ) ทำไมจึงต้องดำริอีกเล่า?

ตอบ - ต่างกันเพราะสัมมาวายาโม ( ความเพียรชอบ ) นั้น เป็นแต่เปลี่ยนอารมณ์ เช่น จิตที่ฟุ้งซ่านหรือเป็นอกุศลก็เลิกนึกเรื่องเก่าเสีย มามีสติ
ระลึกอยู่ในอารมณ์ที่เป็นกุศล จึงสงเคราะห์เข้าในกองสมาธิ

.......ส่วนสัมมาสังกัปโป ( ความดำริชอบ ) มีปัญญาพิจารณาเห็นโทษของกาม เห็นอานิสงค์ของเนกขัมมะ จึงได้คิดออกจากกามด้วยอาการที่เห็นโทษ
หรือเห็นโทษของพยาบาทวิสิงหา เห็นอานิสงค์ของเมตตา กรุณา จึงได้คิดละพยาบาท วิหิงสา การเห็นโทษแลเห็นอานิสงค์เช่นนี้แหละ จึงผิดกับ
สัมมาวายาโม ท่านจึงสงเคราะห์เข้าไว้ในกองปัญญา

ถาม - สัมมาทิฎฐิ ความเห็นชอบนั้นคือเห็นอย่างไร?

ตอบ - คือ เห็นทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ที่เรียกว่า อริยสัจ 4
ความเห็นชอบอย่างนี้แหละชื่อว่า สัมมาทิฎฐิ

ถาม - อริยสัจ 4 นั้น มีกิจจะต้องทำอะไรบ้าง?

ตอบ - ตามแบบที่มีมาในธรรมจักร มีกิจ 3 อย่างใน 4 อริยสัจรวมเป็น 12 คือ สัจญาณรู้ว่าทุกข์ กิจญาณรู้ว่าต้องกำหนด กตญาณรู้ว่ากำหนดเสร็จแล้ว แลรู้ว่าทุกขสมุทัยจะต้องละ แลได้ละเสร็จแล้ว และรู้ว่าทุกขนิโรธจะต้องทำให้แจ้ง และได้ทำให้แจ้งเสร็จแล้ว แลรู้ว่าทุกขนิโรธคามินี - ปฎิปทา
จะต้องเจริญ และได้เจริญเสร็จแล้ว นี่แหละเรียกว่ากิจในอริยสัจทั้ง 4

ถาม - ทุกข์นั้นได้แก่สิ่งอะไร

ตอบ - ขันธ์ 5 อายตนะ 6 ธาตุ 6 นามรูป..เหล่านี้เป็นประเภททุกขสัจ

 

ถาม - ทุกข์มีหลายอย่างนักจะกำหนดอย่างไรถูก ?

ตอบ - กำหนดอย่างอย่างเดียวก็ได้ จะเป็นขันธ์ 5 หรืออายตนะ 6 หรือ
ธาตุ 6 นามรูป อย่างใดอย่างหนึ่งก็ได้ ไม่ใช่ว่าต้องกำหนดทีละหลายอย่าง
แต่ว่าผู้ปฎิบัติควรจะรู้ไว้เพราะธรรมทั้งหลายเหล่านี้เป็นอารมณ์ของวิปัสสนา


ถาม - การที่เห็นอริยสัจก็ต้องทำวิปัสสนาด้วยหรือ

ตอบ - ไม่เจริญวิปัสสนา ปัญญาจะเกิดอย่างไรได้เมื่อปัญญาไม่มีจะเห็นอริยสัจทั้ง 4 อย่างไรได้ แต่ที่เจริญวิปัสสนากันอยู่ ผู้ที่อินทรีย์อ่อนยังไม่เห็นอริยสัจทั้ง 4 เลย

ถาม - ขันธ์ 5 ใครๆก็รู้ ทำไมจึงกำหนดทุกข์ไม่ถูก?

ตอบ - รู้แต่ชื่อ ไม่รู้อาการขันธ์ตามความเป็นจริง เพราะฉะนั้นขันธ์ 5
เกิดขึ้นก็ไม่รู้ว่าเกิดขันธ์ 5 ดับไปก็ไม่รู้ว่าดับ แลขันธ์มีอาการสิ้นไป
เสื่อมไปตามความเป็นจริง อย่างไรก็ไม่ทราบทั้งนั้น จึงเป็นผู้หลงประกอบ
ด้วยวิปลาส คือ ไม่เที่ยงก็เห็นว่าเที่ยง เป็นทุกข์ก็เห็นว่าเป็นสุข เป็นอนัตตา
ก็เห็นว่าเป็นอัตตาตัวตน เป็นอสุภไม่งามก็เห็นว่า เป็นสุภะงาม เพราะฉะนั้น
พระพุทธเจ้าจึงทรงสั่งสอนสาวกที่มาแล้วในมหาสติปัฎฐานสูตร ให้รู้จักขันธ์ 5 และอายตนะ 6 ตามความเป็นจริง จะได้กำหนดถูก

ถาม - ขันธ์ 5 คือ รูป เวทนา สัญญษา สังขาร วิญญาณนั้นมีลักษณะอย่างไร เมื่อเวลาเกิดขึ้นแลดับไปจะได้รู้?

ตอบ - รูปคือธาตุดิน 19 น้ำ 12 ลม 6 ไฟ 4 ชื่อว่ามหาภูตรูป เป็นรูปใหญ่
แลอุปาทายรูป แต่จะแจงให้ละเอียกก็มากมาย เมื่อทราบให้ละเอียดก็จง
ไปดูเอาในแบบเถิด

ถาม - ก็เวทนานั้นได้แก่สิ่งอะไร ?

ตอบ - ความเสวยอารมณ์ ซึ่งเกิดประจำอยู่ในรูปนี้แหละ คือบางคราวก็เสวยอารมณ์เป็นสุข บางคราวก็เสวยอารมณ์เป็นทุกข์ บางคราวก็ไม่ทุกข์ไม่สุข
นี่แหละเรียกว่า เวทนา 3 ถ้าเติมโสมนัสโทมนัส ก็เป็นเวทนา 5

ถาม - โสมนัสโมทนัสเวทนา ดูเป็นชื่อกิเลส ทำไมจึงเป็นขันธ์?

ตอบ - เวทนามี 2 อย่าง คือ กายิกะเวทนา เวทนาซึ่งเกิดทางกาย 1 เจตสิกเวทนา เวทนาซึ่งเกิดทางใจ 1 สุขเวทนาเสวยอารมณ์เป็นสุข ทุกขเวทนา
เสวยอารมณ์เป็นทุกข์ 2 อย่างนี้เกิดทางกายโสมนัสโทมนัส
อทุกขมสุขเวทนา 3 อย่างนี้เกิดทางใจ ไม่ใช่กิเลส คือ เช่นบางคราวอยู่ดีๆ
ก็มีความสบายใจโดยไม่ได้อาศัยความรักความชอบก็มี หรือบางคราวไม่
อาศัยโทสะ หรือปฎิฆะไม่สบายใจขึ้นเอง เช่นคนเป็นโรคหัวใจหรือโรคเส้นประสาทก็มี อย่างนี้เป็นขันธ์แท้ ต้องกำหนดรู้ว่าเป็นทุกข์ เมื่อเวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง ปรากฎขึ้น นั่นแหละเป็นความเกิดขึ้นแห่งเวทนา เมื่อเวทนาเหล่านี้ดับหายไปเป็นความดับแห่งเวททนา นี่แหละเป็นขันธ์แท้ เป็นประเภท
ทุกขสัจ

ถาม - เวทนานั้นอาศัยอะไรจึงเกิดขึ้น?

ตอบ - อาศัยอายตนะภายใน 6 ภายนอก 6 วิญญาณ 6 กระทบกันเข้า
ชื่อว่าผัสสะ เป็นที่เกิดแห่งเวทนา

ถาม - อายตนะภายใน 6 ภายนอก 6 วิญญาณ 6 ผัสสะ 6 เวทนาที่เกิด
แต่ผัสสะ 6 ก็ไม่ใช่กิเลส เป็นประเภททุกข์ทั้งนั้นไม่ใช่หรือ?

ตอบ - ถูกแล้ว

ถาม - แต่ทำไมคนเราเมื่อเวลาตาเห็น หูได้ยินเสียง จมูกได้ดมกลิ่น
ลิ้นได้ลิ้มรส หรือถูกต้องโผฎฐัพพะด้วยการ รู้รับอารมณ์ด้วยใจ
ก็ย่อมได้เวทนาอย่างใดอย่างหนึ่งไม่ใช่หรือ ก็อายตนะแลสัมผัสเวทนาก็ไม่ใช่กิเลส แต่ทำไมคนเราจึงเกิดกิเลสและความอยากขึ้นได้เล่า?

ตอบ - เพระไม่รู้ว่าเป็นขันธ์แลอายตนะ แลผัสสเวทนา สำคัญว่าเป็นผู้เป็น
คนจริงเป็นจัง จึงได้เกิดกิเลสและความอยาก เพราะฉะนั้นพระพุทธเจ้าจึงทรง
แสดงไว้ ในฉฉักกะสูตรว่าบุคคลเมื่อสุขเวทนาเกิดขึ้น ก็ปล่อยให้ราคานุสัย
( ราคะ : ความชัดใจ ความแค้นเคือง ) ตามนอน อทุกขมสุขเวทนาเกิดขึ้น
ก็ปล่อยให้อวิชชานุสัย ( อวิชชา : ความไร้จริง ความหลง ) ตามนอนการทำที่สุดแห่งทุกข์ในชาตินี้ ไม่ใช่ฐานะที่จะมีได้ เป็นได้ ถ้าบุคคลเมื่อเวทนา
ทั้ง 3 เกิดขึ้นก็ไม่ปล่อยให้อนุสัยทั้ง 3 ตามนอนการทำที่สุดแห่งทุกข์ในชาตินี้ก็มีฐานะที่มิได้เป็นได้ นี่ก็เท่ากับตรัสไว้เป็นคำตายตัวอยู่แล้ว

 

ถาม - จะปฎิบัติอย่างไรจึงจะไม่ให้อนุสัยทั้ง 3 ตามนอน?

ตอบ - ก็ต้องมีสติทำความรู้ตัวไว้ แลมีสัมปชัญญะความรู้ รอบคอบในอายตนะ และสัมผัสเวทนาตามความเป็นจริงอย่างไร อนุสัยทั้ง 3 จึงจะไม่ตามนอน สมด้วยพุทธภาษิตในโสฬสปัญหาที่ 1 ตรัสตอบอชิตะมานพว่า
สติ เตสัง นิวารณัง สติเป็นดุจทำรบบนเครื่องปิดกระแสเหล่านั้น ปัญญา เย
เตปิถิยยเร กระแสเหล่านั้น อันผู้ปฎิบัติจะละเสียได้ด้วยปัญญา แต่ในที่นี้
นั้นท่านประสงค์ละตัณหา แต่อนุสัยกับตัณหา ก็เป็นกิเลสประเภทเดียวกัน

ถาม - เวทนาเป็นขันธ์แท้ เป็นทุกข์สัจ ไม่ใช่กิเลส แต่ในปฎิจจสมุปบาท ( ปฎิจจสมุปบาท : สภาพอาศัยปัจจัยเกิดขึ้น ,การที่ทุกข์เกิดขึ้นเพราะอาศัยปัจจัยต่อเนื่องกันมา ) ทำไมจึงมีเวทนาปัจจยาตัณหา ( เวทนาปัจจยา : เพราะเวทนาเป็นปัจจัย
ตัณหาจึงมี ) เพราะเหตุอะไร?

ตอบ - เพราะไม่รู้จักเวทนาตามความเป็นจริง เมื่อเวทนาอย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้น เวทนาที่เป็นสุขก็ชอบเพลิดเพลินอยากได้ หรือให้คงอยู่ไม่ให้หายไปเสีย เวทนาที่เป็นทุกข์ ไม่ดีมีมาก็ไม่ชอบ ประกอบด้วยปฎิฆะอยากผลักไสขับ
ให้หายไปสีย หรืออทุกขมสุขเวทนาที่มีมาก็ไม่รู้อวิชชานุสัยจึงตามนอนสมด้วย
พระพุทธภาษิตในโสฬสปัญหาที่ 13 ที่อุทยะมานพทูลถามว่า กถัง สตัสสะ
จรโตวิญญาณัง อุปรุชณติ ( กถํ สตสฺส จรโตจิญฺญาณํ อุปรุชฌติ ) เมื่อบุคคล
ประพฤติมีสติอย่างไร ปฎิสนธิวิญญาณจึงจะดับ ตรัสตอบว่า

........อัชฌัตตัญจะ พหิทธา จ เวทนนัง นาพิณนัทโต ( อชฺณตฺ ตญฺจ
พหิทฺธา จ เวทนํ นาพิณนิทโต ) เมื่อบุคคลไม่เพลิดเพลินยิ่ง ซึ่งเวทนา
ทั้งภายในแลภายนอก

........เอวัง สตัสะ จรโต วิญญาณัง อุปรุชฌติ ( อวํ สตสฺส จรโต วิญฺญาณํ
อุปรุชฺฌติ ) ประพฤติมีสติอยู่อย่างนี้ ปฎิสนธิวิญญาณจึงจะดับ



ถาม - เวทนาอย่างไรชื่อว่าเวทนาภายนอก เวทนาอย่างไรชื่อว่าเวทนาภายใน ?

ตอบ - เวทนาที่เกิดแต่จักขุสัมผัส โสตะสัมผัส ฆานะสัมผัส ชิวหาสัมผัส
กายสัมผัส 5 อย่างนี้ชื่อว่าเวทนาที่เป็นภายนอก เวทนาที่เกิดในฌาน เช่น ปีติสุข เป็นต้น ชื่อว่าเวทนาภายในเกิดแต่มะโนสัมผัส

ถาม - ปีติแลสุขก็เป็นเวทนาด้วยหรือ?

ตอบ - ปีติแลสุขนั้นเกิดขึ้นเพราะความสงบ อาศัยความเพียรของผู้ปฎิบัติ
ในคิริรมานนทสูตร อานาปานสติหมวดที่ 5 กับ ที่ 6 ท่านสงเคราะห์เข้าใน
เวทนานุปัสสนาสติปัฎฐาน เพราะฉะนั้น ปีติแลสุขจึงจัดเป็นเวทนาภายในได้

ถาม - ที่เรียกว่านิราสมิสเวทนา เสวยเวทนาไม่มีอามิสคือไม่เจือกามคุณเห็นจะเป็นเวทนาที่เกิดขึ้นจากจิตที่สงบนี่เอง แต่ถ้าเช่นนั้นความยินดีในรูป เสียง กลิ่น รส โผฎฐัพพะ ที่เรียกว่ากามคุณ 5 เวทนาที่เกิดขึ้นคราวนั้น ก็เป็นอามิสเวทนา ถูกไหม

ตอบ - ถูกแล้ว

ถาม - ส่วนเวทนาข้าพเจ้าเข้าใจดีแล้ว แต่ส่วนสัญญขันธ์ ความจำรูป
จำกลิ่น จำรส จำโผฎฐัพพะ จำธัมมารมณ์ 6 อย่างนี้ มีลักษณะอย่างไร เมื่อรูป สัญญาความจำรูปเกิดขึ้นนั้นมีอาการเช่นไร แลเวลาที่ความจำรูปดับไปมีอาการเช่นไร ข้าพเจ้าอยากทราบเพื่อจะได้กำหนดถูก

ตอบ - คือ เราได้เห็นรูปคนหรือรูปของอย่างใดอย่างหนึ่งแล้วมานึกขึ้นรูปคนหรือรูปของเหล่านั้น ก็มาปรากฎขึ้นในใจเหมือนอย่างได้เห็นจริงๆ นี่เรียกว่าความจำรูป

 

ถาม - ยังไม่เข้าใจดี ขอให้ชี้ตัวอย่างให้ขาวอีกสักหน่อย ?

ตอบ - เช่นกับเมื่อเช้านี้เราได้พบคนที่รู้จักกันหรือได้พูดกัน ครั้นคนนั้นไปจาก
เราแล้ว เมื่อเรานึกถึงคนนั้น รูปร่างคนนั้นก็ปรากฎชัดเจนเหมือนเวลาที่พบ
กันหรือได้เห็นของสิ่งใดสิ่งหนึ่งไว้ เมื่อเวลานึกขึ้นก็เห็นสิ่งนั้นชัดเจน
เหมือนอย่างเวลาที่เห็นรวมรูป 2 อย่าง คือ อุปาทินนกรูป รูปที่มีวิญญาณ เช่น รูปคนหรือสัตว์ อนุปาทินนกรูป รูปที่ไม่มีวิญญาณครองได้แก่สิ่งของต่างๆ หรือต้นไม้ ดิน หิน กรวด

ถาม - ถ้าเช่นนั้นคนเป็นก็เป็นรูปที่มีวิญญาณ คนตายก็เป็นรูปที่ไม่มีวิญญาณอย่างนั้นหรือ?

ตอบ - ถูกแล้ว น่าสลดใจ ชาติเดียวเป็นได้ 2 อย่าง

ถาม - ถ้าเช่นนั้นสัญญาก็เป็นเรื่องของอดีตทั้งนั้น ไม่ใช่ปัจจุบัน?

ตอบ - อารมณ์นั้นเป็นอดีต แต่เมื่อความจำปรากฎขึ้นในใจเป็นสัญญาปัจจุบัน
นี่แหละเรียก สัญญาขันธ์

ถาม - ถ้าไม่รู้จักสัญญา เวลาที่ความจำรูปคนมาปรากฎขึ้นในใจ ก็ไม่รู้ว่าสัญญาของตัวเอง สำคัญว่าเป็นคนจริงๆ หรือความจำรูปที่ไม่มีวิญญาณมาปรากฎขึ้นในใจก็ไม่รู้ว่าสัญญา สำคัญว่าเป็นสิ่งเป็นของจริงๆ เมื่อเป็นเช่นนี้จะมีโทษอย่างไรบ้าง ขอท่านจงอธิบายให้ข้าพเจ้าเข้าใจ?

ตอบ - มีโทษมาก เช่นนึกถึงคนที่รัก รูปร่างของคนที่รักก็มาปรากฎกับใจ
กามวิตก ที่ยังไม่เกิดก็จะเกิดขึ้น ทีเกิดขึ้นแล้วก็จะงอกงาม หรือ นึกถึงคนที่
โกรธกันรูปร่างของคนที่โกรธกันนั้นก็มาปรากฎชัดเจน เหมือนได้เห็นจริงๆ
พยาบามวิตกที่ยังไม่เกิดก็จะเกิดขึ้น ที่เกิดขึ้นแล้วก็จะงอกงาม หรือนึกถึง
สิ่งของสวยๆงามๆ รูปร่างสิ่งของเหล่านั้น ก็มาปรากฎในใจ เกิดความ
ชอบใจบ้าง แหละอยากได้บ้าง เพราะไม่รู้ว่าสัญญาขันธ์ของตัวเอง
สำคัญว่าสิ่งทั้งปวงเป็นจริงเป็นจังไปหมดที่แท้ก็เหลวทั้งนั้น

ถาม - ก็ความเกิดขึ้นแห่งสัญญามีลักษณะอย่างไร?

ตอบ - เมื่อความจำรูป อย่างใดอย่างหนึ่งมาปรากฎในใจ เป็นความเกิดขึ้น
แห่งความจำรูป เมื่อความจำรูปเหล่านั้นดับหายไปจากใจเป็นความดับไปแห่งความจำรูป

ถาม - ความจำเสียงนั้นมีลักษณะอย่างไร ?

ตอบ - เช่นเวลาเราฟังเทศน์ เมื่อพระเทศน์จบแล้วเรานึกขึ้นได้ว่า ท่านแสดง
ว่าอย่างนั้นๆ หรือมีคนมาพูดเล่าเรื่องอะไรๆให้เราฟัง เมื่อเขาพูดเสร็จแล้ว เรานึกขึ้นจำถ้อยคำนั้นได้ นี่เป็นลักษณะของความจำเสียง เมื่อความจำเสียงปรากฎขึ้นในใจ เป็นความเกิดขึ้นแห่งความจำเสียง เมื่อความจำเสียงเหล่า
นั้นดับหายไปจากใจ เป็นความดับไปแห่งสัททสัญญา

ถาม - คันธสัญญา ความจำกลิ่นมีลักษณะอย่างไร?

ตอบ - เช่นกับเราเคยได้กลิ่นหอมดอกไม้ หรือน้ำอบ หริอกลิ่นเหม็น อย่างใดอย่างหนึ่งไว้ เมื่อนึกขึ้นก็จำกลิ่นหอมกลิ่นเหม็นเหล่านั้นได้ นี่เป็นความเกิดขึ้นของความจำกลิ่น เมื่อความจำกลิ่นเหล่านี้หายไปจากใจ เป็นความดับไปแห่งคันธสัญญา

ถาม - รสสัญญา ความจำรสนั้นมีลักษณะอย่างไร?

ตอบ - ความจำรสนั้น เมื่อเรารับประทานอาหารมีรสเปรี้ยว หวาน จืด เค็ม
หรือขม เป็นต้น เมื่อรับประทานเสร็จแล้วนึกขึ้นก็จำรสเหล่านั้นได้อย่างนี้
เรียกว่าความจำรส เมื่อความจำรสปรากฎขึ้นในใจ เป็นความเกิดขึ้นแห่งรสสัญญา เมื่อความจำรสเหล่านั้น ดับหายไปจากใจ เป็นความดับ ไปแห่ง
รสสัญญา

ถาม - โผฎฐัพพะสัญญามีลักษณะอย่างไร?

ตอบ - ความจำเครื่องกระทบทางกาย เช่าเราเดินไปเหยียบหนาม ถูกหนาม
ยอกหรือถูกต้องเย็นร้อน อ่อนแข็งอย่างใดอย่างหนึ่ง เมื่อนึกขึ้นจำความ
ถูกต้องกระทบทางกายเหล่านั้นได้ ชื่อว่า โผฎฐัพพะสัญญา

 

ถาม - เช่นเมื่อกลางวันนี้เราเดินทางไปถูกแดดร้อนจัด ครั้นกลับมาถึงบ้านนึกถึงที่ไปถูกแดดมานั้นก็จำได้ว่าวันนี้เราไปถูกแดดร้อน อย่างนี้เป็นโผฎฐัพพสัญญา ถูกไหม?

ตอบ - ถูกต้อง สิ่งใดสิ่งหนึ่งมากระทบถูกต้องทางกาย เมื่อเรานึกคิดอารมณ์เหล่านั้น จำได้เป็นโผฎฐัพพสัญญาทั้งนั้น เมื่อความจำโผฎฐัพพเกิดขึ้นในใจเป็นความเกิดขึ้นแห่งโผฎฐัพพสัญญา เมื่อความจำเหล่านั้นดับหายไป
จากใจเป็นความดับไปแห่งโผฎฐัพพสัญญา

ถาม - ธัมมสัญญามีลักษณะอย่างไร?

ตอบ - ธัมมสัญญา ความจำธัมมารมณ์นั้นละเอียดยิ่งกว่าสัญญา 5 ที่
ได้อธิบายมาแล้ว

ถาม - ธัมมารมณ์มีลักษณะอย่างไร ?

ตอบ - เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สงขารขันธ์ 3 อย่างนี้ชื่อว่า ธัมมารมณ์ เช่นเวลาได้เสวยเวทนาที่เป็นสุขหรือที่เป็นทุกข์ไว้ แลเวทนาเหล่านั้นดับไปแล้ว นึกขึ้นจำได้อย่างนี้ชื่อว่าความจำเวทนา หรือเราเคยท่องบ่นอะไรๆ จะจำได้
มากก็ตามหรือจำไดน้อยก็ตาม เมื่อความจำเหล่านั้นดับไป พอนึกขึ้นถึงความจำเก่าก็มาเป็นสัญญาปัจจุบันขึ้นอย่างนี้เรียกวาความจำสัญญา
หรือเราคิดนึกเรื่องอะไรๆ ขึ้นเองด้วยใจ เมื่อความคิดเหล่านั้นดับไป พอเรานึกถึงเรื่องที่เคยคิดเอาไว้นั้นก็จำเรื่องนั้นได้ นี่เรียกว่าสังขารขันธ์ ความจำเรื่องราวของเวทนา สัญญา สังขารเหล่านั้นแหละชื่อว่า ธัมมสัญญา ความจำ
ธัมมารมณ์ เมื่อความจำธัมมารมณ์มาปรากฎขึ้นในใจ เป็นความเกิดขึ้นแห่ง
ธัมมสัญญา เมื่อความจำธัมมารมณ์เหล่านั้นดับหายไปจากใจ เป็นความ
ดับไปแห่งธัมมสัญญา

ถาม - แหม ! ช่างซับซ้อนกันจริงๆ จะสังเกตอย่างไรถูก?

ตอบ - ถ้ายังไม่รู้จักอาการขันธ์ก็สังเกตไม่ถูก ถ้ารู้จักแล้วก็สังเกตได้ง่าย เหมือนคนที่รู้จักตัวแลรู้จักชื่อกัน ถึงจะพบหรือเห็นกันมากๆ คนก็รู้จักได้ทุกๆคน ถ้าคนที่ไม่เคยรู้จักตัวหรือรู้จักชื่อกัน มาแต่คนเดียวก็ไม่รู้จักว่าผู้นั้นคือใคร สมด้วยพระพุทธภาษิตในคุหัฎฐกสูตร หน้า 486 ที่ว่า สัญญัง ปริญญาวิตเรยยะ โอฆัง ( สญญํ ปริญฺญษ วิตเรยฺย โอฆํ ) สาธุชนมากำหนดรอบรู้สัญญาแล้วจะพึงข้ามโอฆะ ( โอฆะ : ห้วงน้ำ ,ห้วงน้ำคือการเวียนว่ายตายเกิด )

ถาม - สังขารขันธ์คืออะไร?

ตอบ - สังขารขันธ์คือความคิดความนึก

ถาม - สังขารขันธ์เป้นทุกขสัจหรือเป็นสมุทัย?

ตอบ - เป็นทุกขสัจ ไม่ใช่สมุทัย

 

เดี๋ยวมาต่ออีกนะค่ะ พอดีมีอีกหลายหน้า ตาอักเสบ พิมพ์ต่อไม่ไหวแล้ว ตาพร่า น้ำตาไหลเรื่อยๆเลย

 

ดิฉันเคยฝันเห็นท่านมาสอนธรรม
บางอย่างที่ติดอยู่ในใจหลายๆ คน อาจได้รับการคลี่คลาย

อนุโมทนาในความวิริยะ