57. ...ท่องแดนอิสาน ไหว้พระธาตุประจำวันเกิด...

​

ประวัติความเป็นมา
ตามอุรังคนิทาน กล่าวว่า วัดพระธาตุเชิงชุมเป็นสถานที่พระพุทธเจ้าเคยเสด็จมาโปรดชาวเมืองหนองหานหลวง และกล่าวว่าบริเวณนี้เป็นที่บรรจุพระบาทของพระพุทธเจ้า ๔ พระองค์ พระพุทธเจ้า ทรงพระนามว่า กุกสันโธ โกนาคมโน กัสสะโป และโคตมะ ซึ่งก่อนจะเสด็จดับขันธ์ปรินิพพาน ต้องไปประทับรอยพระบาทไว้ที่นั่นทุกพระองค์ นับว่าพระพุทธเจ้าพระนามว่า ศรีอาริยเมตตรัย องค์ที่ ๕ ในภัทกัปป์นี้ ก็จะประทับรอยพระบาทไว้เช่นกัน ด้วยเหตุนี้จึงถือกันว่าวัดพระธาตุเชิงชุม จึงเป็นวัดแรกที่พระยาสุวรรณภิงคาระ พระนางนารายณ์เจงเวง และเจ้าคำแดง อนุชาพระยาสุวรรณภิงคาระ มาสร้างวัดขึ้นเมื่อย้ายราชธานีจากบริเวณซ่งน้ำพุและท่านางอายฝั่งตรงข้ามหนองหาน เมื่อครั้งหนองหานล่มเพราะพญานาค

อย่างไรก็ตามจากหลักฐานเสมาหินที่พบอยู่รอบ วัดพระธาตุเชิงชุมและหลักฐานแท่นบูชารูปเคารพ ตลอดจนศิลาจารึกตัว อักษรขอมในพุทธศตวรรษที่ ๑๕ - ๑๖ ซึ่งอยู่ติดผนังทางเข้าภายในอุโมงค์พระธาตุเชิงชุม(ชั้นใน) ซึ่งก่อเป็นพระธาตุหรือ สถูปขนาดเล็ก หลักฐานเหล่านี้บ่งบอกว่า บริเวณวัดพระธาตุเชิงชุมได้มีชุมชนเกิดขึ้นต่อเนื่องกันมา โดยเฉพาะศิลาจารึกที่กรอบประตูทางเข้าปรางค์ขอมหรือสถูปซึ่งมีความกว้าง ๔๙ เซนติเมตร ยาว ๕๒ เซนติเมตร เขียนเป็นตัวอักษรขอมโบราณ เนื้อความกล่าวถึงบุคคลจำนวนหนึ่งได้พากันไปชี้แจงแก่โขลญพล หัวหน้าหมู่บ้านพะนุรพิเนา(เนินมะตูม) ตามคำแนะนำ ของกำแสดงว่าที่ดินที่ราษฎรหมู่บ้านพะนุรพิเนามอบให้โขลูญพลนี้มี ๒ ส่วน ส่วนหนึ่งเป็นที่ดินในหลักเขต ให้ขึ้นกับหัวหน้าหมู่บ้านพะนุรพิเนา นอกจากเรื่องการมอบที่ดินแล้ว ข้อความตอนท้ายของจารึกได้กล่าวถึงการกัลปนาของโขลญพลที่ได้อุทิศตนสิ่งของที่นาแด่เทวสถานและสงกรานต์

กล่าวโดยสรุปในช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๕ – ๑๖ บริเวณวัดพระธาตุเชิงชุมคงถูกปกครองโดยคนกลุ่มขอมที่พากันสร้างวัด โดยอุทิศที่ดิน บริวาร ข้าทาส ให้ดูแลวัด หรือศาสนสถานแห่งนี้ซึ่งอาจเป็นศาสนสถานตามคติพราหมณ์หรือพุทธมหายานก็ได้

 

​

หลักฐานการตั้งชุมชนบริเวณวัดพระธาตุเชิงชุมในสมัยรัตนโกสินทร์ค่อนข้างเด่นชัด โดยเฉพาะพงศาวดารฉบับพระยาประจันตประเทศธานี(โง่นคำ) กล่าวว่าในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าฯ ให้อุปฮาดเมืองกาฬสินธุ์ พร้อมไพร่พลตัวเลกมาตั้งเมืองรักษาพระธาตุเชิงชุม เมื่อมีผู้คนมากขึ้นก็โปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านธาตุเชิงชุม ขึ้นเป็นเมืองสกลทวาปี เมื่อปี พ.ศ.๒๓๒๙ อย่างไรก็ตามเมื่อเกิดศึกเจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์เป็นกบฏใน พ.ศ.๒๓๗๐ เมืองสกลนครต้องโทษเป็นกบฏขัดขืนอาญาศึก เจ้าเมืองฝักใฝ่กับเจ้าอนุวงค์ไม่ได้เตรียมกำลังไพร่พล กระสุนดินดำไว้ให้ทัพหลวงตามคำสั่ง พระธานีเจ้าเมืองสกลทวาปีถูกประหารชีวิต ญาติพี่น้องเจ้าเมืองถูกกวาดต้อนไปอยู่เมืองกบิลประจันตคาม จึงทำให้บริเวณวัดพระธาตุเชิงชุมซึ่งเป็นศูนย์กลางของเมืองถูกทิ้งร้างชั่วคราวปล่อยให้หมู่บ้านรอบๆ ๑๐ หมู่บ้าน เป็นข้าพระธาตุดูแลวัดแห่งนี้

หลังการกบฏของเจ้าอนุวงศ์ ราชวงศ์ (คำ) แห่งเมืองมหาชัยกองแก้วได้เข้ามาพึ่งพระบรมพธิสมภาร โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นพระประเทศธานี(คำ ) เจ้าเมืองและให้ราชวงศ์เมืองกาฬสินธุ์มาดำรงตำแหน่งอุปฮาด ให้ท้าวอินน้องชายราชวงศ์(คำ)เป็น ราชวงศ์ ให้ท้าวบุตรเมืองกาฬสินธุ์เป็นราชวงศ์ มีการสร้างกุฏิ ศาลาการเปรียญตั้งแต่นั้นมาวัดพระธาตุเชิงชุมก็เจริญขึ้นตามลำดับ จึงถือว่าวัดพระธาตุเชิงชุมเป็นศูนย์กลางของเมืองสกลนครมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

 

​

ลักษณะทางสถาปัตยกรรมของพระธาตุเชิงชุม
วัดพระธาตุเชิงชุมวรวิหารมีโบราณสถานโบราณวัตถุสำคัญๆ นับแต่องค์พระธาตุเชิงชุม หลวงพ่อพระพุทธองค์แสน พระอุโบสถ พระวิหาร หอจำศีล(สิมหลังเล็ก) หอไตร ฯลฯ ในที่นี้ขออธิบายเฉพาะตัวสถาปัตยกรรมขององค์พระธาตุเท่านั้น
พระธาตุเชิงชุมเป็นเจดีย์ก่ออิฐถือปูนสี่เหลี่ยม สูง ๒๔ เมตรเศษ มีซุ้มประตู ๔ ด้าน คือ ด้านตะวันตก ด้านเหนือ ด้านใต้ ลักษณะประตูเป็นประตู ปิด - เปิด ได้แต่เปิดไม่ได้มากเพราะติดองค์สถูปภายใน ซึ่งเจดีย์องค์ใหม่สร้างครอบไว้ ส่วนด้านตะวันออกเป็นประตูทางเข้าสถูปภายในวิหาร ทรวดทรงของพระธาตุเชิงชุมเป็นทรงเจดีย์สี่เหลี่ยมลดชั้นจากฐานขึ้นไปสู่ยอดเป็นช่วงๆ ๓ ช่วง จึงถึงเต้าระฆังและรับด้วยดวงปลีที่ทำเป็นทรงบัวเหลี่ยมปักยอดฉัตรทองคำ ลักษณะการลดชั้นเจดีย์รับด้วยดวงปลีทรงบัวเหลี่ยม ทำให้องค์พระธาตุเชิงชุมมีความสวยงามกะทัดรัดไม่เทอะทะ นอกจากนี้สถาปนิกยังสร้างให้ซุ้มประตู ๓ ด้าน เพื่อให้ประชาชนเห็นองค์พระธาตุ(สถูป) เดิมภายใน ต่อมาได้มีการนำพระพุทธรูปปางห้ามญาติอิทธิพลล้านช้างมาไว้ในซุ้มทั้ง ๓ ด้าน นับว่าเป็นส่วนประกอบองค์สถาปัตยกรรมที่น่าสนใจและเป็นประติมากรรมแบบล้านช้างที่แท้จริง

 

​

พระวิหาร
ด้านในพระวิหาร จะประดิษฐานพระองค์แสนหรือที่เรียกชื่ออีกอย่างหนึ่งว่าหลวงพ่อพระองค์แสน เป็นพระคู่บ้านคู่เมืองของจังหวัดสกลนคร เป็นพระพุทธรูปประดิษฐานอยู่ภายในพระวิหารหรือที่เรียกว่าพระวิหารหลวงพ่อองค์แสน เป็นพระพุทธรูปปูนปั้นลงรักปิดทองมีพุทธลักษณะที่งดงามจัดอยู่ในสกุลศิลปะเชียงแสนปางมารวิชัย สังฆาฏิมาจรดที่พระนาภี ส่วนพระเกศทำเป็นเปลวรัศมี ซึ่งมีลักษณะทางศิลปะลาว พระพักตร์เริ่มเข้าสกุลศิลปะสุโขทัย นับว่าหลวงพ่อพระองค์แสนพุทธลักษณะที่ผสมผสานหลายสกุลศิลปะ แต่ความโดดเด่นอยู่สกุลศิลปะเชียงแสน น่าจะเป็นช่วงปลายของสกุลศิลปะ และเป็นปางมารวิชัยเป็นปางที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ที่ชนะมาร ล้วนเป็นปางที่นิยมใช้ประดิษฐานในโบสถ์

 

​

หลวงพ่อพระองค์แสน
เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะเชียงแสนขัดสมาธิราบ ก่ออิฐถือปูนลงรักปิดทองหน้าตักกว้าง ๒ เมตร สูงจากฐานถึงพระเมาลี ๓.๒๐ เมตรประทับนั่งบนฐานชุกชีสูง ๑.๓๕ เมตร หันพระพักตร์ไปทางทิศตะวันออก หันพระปฤศฎางค์เข้าหาองค์พระธาตุเชิงชุมเป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของชาวสกลนครคู่มากับพระธาตุเชิงชุม ประดิษฐานเป็นพระประธานอยู่ภายในพระวิหาร เป็นพระพุทธรูปที่ศักดิ์สิทธิ์มากอีกองค์หนึ่งของประเทศ จากตำนานหลวงพ่อพระองค์แสนสร้างขึ้นราวพุทธศักราช ๑๘๐๐ เพื่อแทนหลวงพ่อสุวรรณแสนองค์จริงที่เป็นทองคำทั้งองค์(สร้างโดยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๓)คือในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ เกิดศึกสงครามหลายครั้งจึงย้ายเมืองไปอยู่ที่นครธม ก่อนย้ายได้นำพระสุวรรณแสนทองคำไปซ่อนไว้ในน้ำไม่สามารถนำไปได้ด้วยเหตุว่ากลัวข้าศึกจะมาแย่งชิงในระหว่างทาง พระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ ได้สร้างหลวงพ่อพระองค์แสน(องค์ปัจจุบัน)แทนไว้ให้ ทำด้วยหินเหล็กเส้นชนิดสี่เหลี่ยมเป็นโครง(ผูกลวด) แล้วฉาบด้วยทรายผสมปูนขาวแช่น้ำเปลือกไม้(ยางบง) น้ำแช่หนัง - มะขาม - น้ำอ้อย และเถาฝักกรูด ลงรักปิดทอง มีพุทธลักษณะเท่าเดิม ภายในก็บรรจุเครื่องรางของขลังสมัยก่อนไว้มาก ให้นามว่า "หลวงพ่อพระองค์แสน" เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ ต่อมามีการบูรณะซ่อมแซมหลายครั้ง ในอดีตเมื่อมีการเฉลิมฉลองสมโภชราชธานีครบ ๒๐๐ ปีตามประกาศรัฐบาล จะมีการบูรณปฏิสังขรณ์ขยายโบสถ์โดยตรงทุบองค์หลวงพ่อออกแล้วสร้างองค์ใหม่ไว้ข้างหลังแทน เมื่อการบูรณะเริ่มขึ้นช่างชาวญวนพยามทุบองค์พระและพยามลอกทองที่หุ้มออกแต่พอทุบไปครั้งใด ก็ได้ยินแต่เสียงหัวเราะดังกังวานออกมา จนภายหลังถึงกลับต้องล้มป่วยไปด้วยเหตุนี้จึงต้องล้มเลิกการบูรณะเอาหลวงพ่อออก จากเหตุดังกล่าวเมื่อท่านมาสักการะหลวงพ่อพระองค์แสน จะเห็นมีหลวงพ่อซ้อนกันอยู่ ๒ องค์ องค์หน้าคือหลวงพ่อองค์เดิม ส่วนองค์หลังเป็นองค์ใหม่ที่จะสร้างขึ้นมาแทน จากประวัติหลวงพ่อหลายอย่าง ในสมัยก่อนเคยมีพระมอญที่เคยมาบำเพ็ญศีลภาวนาที่วัดแล้วพอจะกลับก็บอกพระที่วัดไว้ว่า หลวงพ่อองค์นี้เป็นองค์ปลอม แต่เป็นองค์ปลอมที่ศักดิ์สิทธิ์มาก

 

​

ปู่ย่าตายายชาวสกลนครและหลายๆ คน คงเคยได้ยินตำนานเล่าต่อกันมาว่า บริเวณกลางหนองหานนั้นจะมีจุดที่ลึกมากกว่าปกติอยู่หลายแห่ง ซึ่งชาวประมงหนองหานจะเรียกว่า ขุม หรือหลุมนั้นเอง และจะมีชื่อเรียกต่างๆกัน เช่น ขุมใหญ่ ขุมเต่าฮาง ขุมก้านเหลือง ซึ่งขุมนี้จะลึกประมาณ ๑๕-๒๐ เมตรทีเดียวเชื่อกันว่าในสมัยก่อนเมื่อพระยาขอมจะย้ายเมืองอพยพผู้คนไปอยู่เขมรนั้น พระองค์ได้เอาหลวงพ่อพระสุวรรณแสนองค์เดิมมาซ่อนไว้ที่ขุมลึกกลางหนองหานชาวประมงจะเรียกจุดนี้ว่า ขุมใหญ่ ซึ่งเป็นขุมที่ลึกที่สุด ในอดีตสมัยรุ่นตา ยาย อาชีพหลักๆของชาวสกลนครก็คือ จับปลา มีอยู่วันหนึ่งมีคนออกทอดแหหาปลา แต่แหกลับติดอะไรบางอย่างใต้น้ำ จึงดำน้ำลงไปดึงออก เมื่อดำลงไปกำลังดึงแหออกนั้นก็เห็นว่าตนเหยียบอยู่บนบ่าพระพุทธรูปองค์ใหญ่อยู่ จากเหตุการณ์นี้ทำให้คนทั้งสกลนครเล่าลือกัน และมีคนพบเห็นเรื่อยมา แต่ในปัจจุบันเวลาผ่านมาหลายปีอาจจะเป็นเพราะสาหร่าย วัชพืชน้ำ ตะกอนต่างๆ ทับถมกันสูงขึ้นทุกวัน จึงไม่มีคนพบเห็นอีก ด้วยเหตุนี้ชาวสกลนครจึงถือว่าหนองหาน เป็นหนองน้ำที่ศักดิ์สิทธิ์ประจำจังหวัดด้วย

 

สาธุจ้า.... ^^ ....

ขอบคุณสำหรับคอมเม้นท์จ่ะ...

 

​

 

ประตูพระธาตุที่อยู่ติดกับด้านหลังพระวิหาร
​

 

พระอุโบสถ
​

 

​

 

​

 

​

 

​

 

​

 

​

 

​

 

​

 

ขุนอร่ามรัษฎากร(เรือง สุคนธชาติ)คนเดียวกันกับที่สร้างถนนหน้าวัดพระธาตุพนม

​

 

​