"ปราชญ์แห่งดิน" องค์ภูมิพลมหาราชา

เป็นเวลากว่า 60 ปี ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงตรากตรำพระราชดำเนินไปยังที่ห่างไกลความเจริญ เพื่อทรงรับฟังปัญหาของชาวบ้านด้วยพระองค์ พร้อมทั้งพระราชทานหนทางแก้ไขและโครงการพระราชดำริมากมาย สร้างชีวิตความเป็นอยู่ของพสกนิกรให้ดีขึ้น

หนึ่งในโครงการพระราชดำริที่ทรงให้ความสำคัญคือ เรื่องดิน ซึ่งถือว่าเป็นทรัพยากรอันสำคัญต่อการผลิตทางการเกษตรของเกษตรกร กลุ่มอาชีพหลักของคนไทย แต่เป็นอาชีพที่ยากจนที่สุด

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเล็งเห็นถึงความสำคัญในการอนุรักษ์ดิน การปรับปรุงดิน ให้เป็นทรัพยากรที่สามารถใช้ประโยชน์ได้อย่างยั่งยืน จึงพระราชทานพระราชดำริไว้มากมายในการรักษาทรัพยากรดินให้มีความอุดมสมบูรณ์ ทรงศึกษาการนำหญ้าแฝกมาใช้ในการอนุรักษ์ดินและน้ำ ป้องกันการชะล้างพังทะลายของดิน รักษาความชุ่มชื้นให้แก่ดิน ช่วยเกาะยึดดินให้มั่นคง ทรงคิดค้นทฤษฎีการแก้ปัญหาดินเปรี้ยวที่เรียกว่า "โครงการแกล้งดิน"

ทรงมีพระราชดำรัสไว้ว่า "การปรับปรุงที่ดินนั้นต้องอนุรักษ์ผิวดินซึ่งมีความสมบูรณ์ไว้ไม่ให้ไถหรือลอกหน้าดินทิ้งไป สงวนไม้ยืนต้นที่ยังเหลือเพื่อที่จะรักษาความชุ่มชื้นของผืนดิน" พร้อมกันนี้ยังพระราชทานคำแนะนำการเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ให้แก่ดิน ทรงชี้แนะการบริหารการจัดการดินและน้ำ โดยการใช้ประโยชน์ที่ดินอย่างมีประสิทธิภาพจากแนวทางทฤษฏีใหม่ ทรงใช้ความรู้ด้านเทคโนโลยีสารสนเทสในการวางแผนการใช้ที่ดิน โดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้แผนที่เพื่อศึกษาข้อมูลพัฒนาทรัพยากรดิน รวมถึงโครงการการปลูกหญ้าแฝกเพื่อเป็นการฟื้นฟูและรักษาความชุ่มชื้นไว้ในดิน

ทุกครั้งที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินปฏิบัติพระราชกรณียกิจ ภาพอันน่าประทับใจยิ่งนัก คือ พระองค์จะประทับใกล้กับเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบอย่างกรมพัฒนาที่ดิน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ทรงคล้องกล้องถ่ายรูปไว้ที่พระศอ ในอุ้งพระหัตถ์จะต้องมีแผนที่ประเทศไทย ที่ผ่านการพับและเปิดหลายต่อครั้ง เป็นสิ่งพิสูจน์ได้ว่าพระองค์ทรงเป็นผู้รู้ปัญหาของชาวบ้านทุกตารางนิ้ว ทรงมอบหมายให้กรมพัฒนาดำเนินการแก้ไขพัฒนาที่ดิน เช่น โครงการจัดพัฒนาที่ดินตามพระราชประสงค์หนองพลับ-กลัดหลวง โครงการศูนย์การศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริพิกุลทอง และเขาหินซ้อน โครงการศึกษาวิธีการฟื้นฟูที่ดินเสื่อมโทรมเขาชะงุ้ม เป็นต้น

จากการที่พระองค์ทรงให้ความสำคัญกับเรื่องดินอันเป็นรากฐานของเกษตรกรไทย กรมพัฒนาที่ดิน จึงได้ก่อสร้าง "พิพิธภัณฑ์ดิน" ขึ้น ณ กรมพัฒนาที่ดิน ถนนพหลโยธิน ซึ่งถือว่าเป็นพิพิธภัณฑ์ 1 ใน 3 ที่มีความสมบูรณ์ที่สุด

สมโสถดิ์ ดำเนินงาม ฝ่ายเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ กรมพัฒนาที่ บอกถึงความเป็นมาว่า พิพิธภัณฑ์แห่งนี้ก่อตั้งขึ้นเพื่อเป็น "ห้องสมุด" ให้กับเกษตรกร นักศึกษา และนักวิชากร ให้ได้รับความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับดิน และปัญหาของดินที่พบในประเทศ พร้อมทั้งแนวทางในการแก้ไขดินที่มีปัญหานั้นๆ เพื่อให้ความรู้ไปปรับปรุงที่ดินให้เหมาะสมกับการเพาะปลูก

ภายในพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ มีการจัดแสดงหน้าตัดของดินลักษณะต่างๆ แบ่งตามภูมิภาค, ส่วนแสดงอุปกรณ์เครื่องมือเครื่องใช้ในการสำรวจดิน อาทิ เข็มทิศ จอบ เสียม สว่านกระบอก สว่านใบมีด แผนที่, มุมแสดงหน้าตัดดินที่มีปัญหา เช่น ดินเปรี้ยวจัด ดินตื้น ดินเป็นทรายจัด ดินเค็ม ดินทรายที่มีชั้นดานอินทรีย์

สำหรับไฮไลต์ของพิพิธภัณฑ์ดินแห่งนี้ คือ ส่วนจัดแสดงโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่พระราชทานแนวคิดในการพัฒนาที่ดิน อาทิ โครงการแกล้งดิน ที่ทรงให้มีการทดลองทำดินเปรี้ยวจัดด้วยการระบายน้ำให้แห้งและศึกษาวิธีแก้ดินเปรี้ยว เพื่อนำผลที่ได้ไปแก้ปัญหาดินเปรี้ยวแก่ราษฎร โครงการหญ้าแฝก โครงการพัฒนาดินเลว เป็นต้น

ทั้งหมดนี้แสดงให้เห็นถึงความเป็น "ปราชญ์แห่งดิน" ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ทรงเข้าใจ และเข้าถึงปัญหาของราษฎรอย่างแท้จริง พระปรีชาสามารถของพระองค์ช่วยพลิกผืนดินอันแห้งแล้งกลับกลายเป็นความชุ่มชื้นอุดมสมบูรณ์