ปาฏิหาริย์ กับ ความเชื่อ

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต)
พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต)



[262] จริต หรือ จริยา 6 (ความประพฤติปกติ, ความประพฤติซึ่งหนักไปทางใดทางหนึ่ง อันเป็นปกติประจำอยู่ในสันดาน, พื้นเพของจิต, อุปนิสัย, พื้นนิสัย, แบบหรือประเภทใหญ่ๆ แห่งพฤติกรรมของคน — intrinsic nature of a person; characteristic behavior; character; temperament)
ตัวความประพฤติเรียกว่า จริยา บุคคลผู้มีความประพฤติอย่างนั้นๆ เรียกว่า จริต
1. ราคจริต (ผู้มีราคะเป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปทางรักสวยรักงาม — one of lustful temperament) กรรมฐานคู่ปรับสำหรับแก้ คือ อสุภะและกายคตาสติ
2. โทสจริต (ผู้มีโทสะเป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปทางใจร้อนหงุดหงิด — one of hating temperament) กรรมฐานที่เหมาะ คือ พรหมวิหารและกสิณ โดยเฉพาะวัณณกสิณ
3. โมหจริต (ผู้มีโมหะเป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปทางเขลา เหงาซึมเงื่องงง งมงาย — one of deluded temperament) กรรมฐานที่เกื้อกูล คือ อานาปานสติ และพึงแก้ด้วยมีการเรียน ถาม ฟังธรรม สนทนาธรรมตามกาลหรืออยู่กับครู
4. สัทธาจริต (ผู้มีศรัทธาเป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปทางมีจิตซาบซึ้ง ชื่นบาน น้อมใจเลื่อมใสโดยง่าย — one of faithful temperament) พึงชักนำไปในสิ่งที่ควรแก่ความเลื่อมใส และความเชื่อที่มีเหตุผล เช่น พิจารณาอนุสติ 6 ข้อต้น
5. พุทธิจริต หรือ ญาณจริต (ผู้มีความรู้เป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปในทางใช้ความคิดพิจารณา — one of intelligent temperament)
6. วิตกจริต (ผู้มีวิตกเป็นความประพฤติปกติ, ประพฤติหนักไปทางนึกคิดจับจดฟุ้งซ่าน — one of speculative temperament) พึงแก้ด้วยสิ่งที่สะกดอารมณ์ เช่น เจริญอานาปานสติ หรือเพ่งกสิณ เป็นต้น

Ndi 359,453;
Ndii 138;
Vism.101 ขุ.ม. 29/727/435; 889/555;
ขุ.จู. 30/492/242;
วิสุทธิ. 1/127.


พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม พิมพ์ครั้งที่ ๑๒ พ.ศ. ๒๕๔๖
http://84000.org/tipitaka//dic/d_item.php?i=262

 

อนุสสติ10 ประกอบด้วย
1. พุทธานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงพระพุทธเจ้า และพิจารณาถึงคุณของพระองค์ 9 ประการ
2. ธัมมานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงพระธรรม และพิจารณาถึงคุณของพระธรรม 6 ประการ
3. สังฆานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงพระสงฆ์ และพิจารณาถึงคุณของพระสงฆ์ 9 ประการ
4. สีลานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงศีล พิจารณาศีลที่ตนได้ปฏิบัติ ประพฤติอย่างบริสุทธิ์
5. จาคานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงสิ่งที่ตนได้บริจาคแล้ว พิจารณาถึงคุณธรรมที่ตนได้เสียสละแล้ว
6. เทวตานุสสติ หมายถึง การระลึกถึงเทวดาที่ตนได้ยินได้ฟังมา พิจารณาถึงคุณธรรมที่ทำให้เป็นเทวดา



7. มรณัสสติ หมายถึง การระลึกถึงความตายที่จะมีมาถึงตน พิจารณาให้เกิดความไม่ประมาท
8. กายคตาสติ หมายถึง การระลึกถึงเกี่ยวกับร่างกาย พิจารณาความเป็นอนัตตาว่าอย่าหลงใหลในความไม่แน่นอน ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน
9. อานาปานสติ หมายถึง การระลึกโดยการกำหนดลมหายใจเข้าออก
10.อุปสมานุสสติ หมายถึง การระลึกถึง นิพพาน