พระพุทธประวัติจากพระโอษฐ์ ตอน เสด็จพาราณสี - พบอุปกาชีวก

พระพุทธประวัติจากพระโอษฐ์ ตอน เสด็จพาราณสี - พบอุปกาชีวก

ราชกุมาร ! เรา, ครั้นอยู่ที่ตำบลอุรุเวลาตามพอใจแล้ว, ได้หลีกไปโดยทางแห่งเมืองพาราณสี. ราชกุมาร ! อาชีวกชื่ออุปกะ ได้พบกะเราที่ระหว่างตำบลคยาและโพธิ. เขาได้กล่าวคำนี้กะเราผู้เดินทางไกลมาแล้วว่า “ผู้มีอายุ ! อินทรีย์ของท่านผ่องใสนัก, ผิวพรรณของท่านหมดจดขาวผ่อง, ผู้มีอายุ ! ท่านบวชเจาะจงกะใคร, หรือว่าใครเป็นครูของท่าน, หรือว่าท่านชอบใจธรรมของใคร ?” ดังนี้.
ราชกุมาร ! เมื่ออุปกาชีวกถามแล้วอย่างนี้ เราได้ตอบอุปกาชีวกด้วยคำ (ที่ผูกเป็นกาพย์ ท.) ว่า :-
“ เราเป็นผู้ครอบงำได้หมด, เป็นผู้รู้จบหมด, ไม่เข้าไปเกี่ยวข้องในสิ่งทั้งหลาย, ละได้แล้วซึ่งสิ่งทั้งปวง, หลุดพ้นแล้วเพราะธรรมเป็นที่สิ้นตัณหา, รู้ยิ่งเองแล้ว จะต้องเจาะจงเอาใครเล่า ! อาจารย์ของเราไม่มี, ผู้ที่เป็นเหมือนเราก็ไม่มี, ผู้จะเปรียบกับเราก็ไม่มี ในโลกและทั้งเทวโลก. เราเป็นอรหันต์ในโลก, เราเป็นครูไม่มีใครยิ่งไปกว่า. เราผู้เดียวเป็นสัมมาสัมพุทธะ, เราเป็นผู้ดับแล้วเย็นสนิท, จะไปสู่ เมืองแห่งชาวกาสีเพื่อแผ่ธรรมจักร. ในเมื่อโลกเป็นราวกะตาบอด เราได้กระหน่ำตีกลองแห่งอมตธรรมแล้ว.” ดังนี้.
อุปกะ :- “ผู้มีอายุ ! ท่านเป็นพระอรหันต์ ผู้ชนะไม่มีที่สุด เหมือนอย่างที่ท่านปฏิญญานั้น เชียวหรือ ?”
เรา :- “ผู้ที่เป็นผู้ชนะเช่นเดียวกับเรา ก็คือผู้ที่ถึงความสิ้น อาสวะแล้ว, เราชนะธรรมอันลามกแล้ว. แน่ะอุปกะ ! เหตุนั้นเราจึงเป็นผู้ชนะ”, ดังนี้.
ราชกุมาร ! ครั้นเรากล่าวดังนี้ อุปกาชีวกได้กล่าวว่า “เห็นจะเป็นได้ ๑ ผู้มีอายุ !” ดังนี้แล้ว ส่ายศีรษะไปมา แลบลิ้น ถือเอาทางสูง ๒ หลีกไปแล้ว.

_____________________________
เชิงอรรถ ๑. คำนี้เห็นจะเป็นคำเยาะ บาลีตอนนี้มีแต่ “หุเวยฺยาวุโส” เท่านั้น ไม่ได้ใส่ประธานอะไรไว้ คงหมายว่าประธานของประโยคนี้ คือคำที่พระองค์ตรัสนั่นเอง อรรถกถาแก้ว่า “ชื่อแม้เช่นนั้นพึงมีได้”
๒. บาลีเป็น อุมฺมคฺโค. ตามตัวว่า ทางขึ้น. มีบางท่านแปลว่า ทางผิด, ที่จริงเขาน่าจะเดินสวนทางขึ้นไปทางเหนือ ส่วนพระองค์ลงไปพาราณสี เป็นทางใต้, ถ้าเรามัวมุ่งแต่จะติคน ภายนอกอย่างเดียว คำแปลต่างๆ อาจค่อนไปข้างแรงก็ได้ กระมัง ? ...ผู้แปล.
_____________________________
ที่มา. บาลี ม.ม. ๑๓/๔๖๖/๔๑๒-๓. และปาสราสิสูตร ก็มี.