พระแก้วและชิ้นงานแก้วที่ขึ้นรูปด้วยแม่พิมพ์ไม้

นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สัมมา สัมพุทธัสสะ

เมื่อหลายวันก่อน ผมเห็นชิ้นงานแก้วเก่าชิ้นหนึ่ง ใช้แม่พิมพ์ไม้ขึ้นรูปด้วยวิธีเป่าแก้วด้วยปอด ตอนแรกก็ไม่ค่อยอยากเขียน แต่ด้วยความปราถนาดีต่อคนยุคหลังที่อาจไม่มีประสบการณ์ จึงมาเขียนไว้เพื่อเป็นวิทยาทาน โดยผมจะค่อยๆเขียน ไหวแค่ไหน ก็แค่นั้น

อีกประการ คือ ผมอยากเขียนไปให้ถึงวิธีขึ้นรูปด้วยเทคนิค Lost Wax Glass ด้วย เพราะมันง่ายกว่าการเป่าแก้วด้วยปอดเยอะ และหลายท่านอาจนึกไม่ถึงวิธีนี้ด้วย

หมายเหตุ
การทำแม่พิมพ์ไม้และตัวไม้สัมผัสถูกน้ำแก้วร้อนจริงๆ๑
การทำหุ่นต้นแบบด้วยไม้ แล้วใช้ปูนปลาสเตอร์เป็นแม่พิมพ์ในงาน Lost Wax Glass๑

 

สำรองพื้นที่

 

สารบัญ

หน้า 1 ..

 

เครดิต:ที่มาของภาพ ผมจำไม่ได้ว่าท่านใดเป็นเจ้าของภาพแล้ว อย่างไรก็ตาม ผมขอบคุณและอนุโมทนาในวิทยาทานครับ

 

ท่านที่เป็นปรมาจารย์ช่างเป่าแก้วด้วยปอด และลูกศิษย์ยุคโบราณตั้งแต่ พ.ศ. 2496 - 2535, 36 (ในไทย) แต่เห็นภาพนี้ก็มองออกว่า คืองานแม่พิมพ์(ตาย)ที่ใช้ไม้ [ปกติเราใช้แม่พิมพ์เหล็ก ยกเว้นงานที่มีลักษณะพิเศษเรื่องค่าแม่พิมพ์เหล็กแพงเกินไป๑ เวลาเร่งรัดเกิน๑ จำนวนไม่มาก๑ อื่นๆ๑]

 

แม่พิมพ์งานแก้วที่ทำด้วยไม้ ใหญ่ๆมีทั้งแบบตาย(เป่าแก้วลงไป ไม่หมุนเหล็กซาง) และแบบเป็น(เป่าแก้วลงไป หมุนเหล็กซาง)

แม่พิมพ์ไม้ทั้งแบบตายและแบบเป็นเคลือบผิวด้วยถ่านคาร์บอน

 

พบคลิปทีมีคนไทยไปถ่ายคลิป vdo ช่างเป่าแก้วด้วยปอดของจีน เขาโพสต์ชื่อเรื่องเป็นภาษาไทย หาง่ายครับ ท่านจะเห็นวิธีหมุนเหล็กซาง

ความจริงผมเคยโพสต์คลิปของกลุ่มช่างแก้วจีนกลุ่มนี้ไปแล้ว โดยค้นศัพท์เป็นภาษาจีนชื่อ 吹玻璃的青蛙哥

 

ผมอธิบายภาพในคลิปเป่าแก้วทรงกระบอกยาว 143 cm

ช่างเป่ากำลังปั้นลูกโป่ง

ช่างเป่ากำลังตบตูดลูกโป่งก่อนยกลงแม่พิมพ์(เป็น)

แม่พิมพ์เหล็กนี้เป็นแม่พิมพ์เป็น (หมุน)

หย่อนลูกโป่งลงแม่พิมพ์ ลงให้สุดก่อนที่จะดึงยืด

ช่างเป่าดึงเหล็กซางให้ยืดเพื่อเกลี่ยเนื้อแก้วให้หนาเฉลี่ยเท่าๆกัน

 

ภาพด้านบนเป็นโรงงานเป่าแก้วด้วยปอดของจีน ที่คนจีนเขายังคงอนุรักษ์ฝีมือของคน ให้คนของเขามีความสามารถ มีทักษะ มีอะไรต่อมิอะไรที่คนทุกชนชาติควรมีควรเป็น

ผิดกับคนไทยที่ปัจจุบัน ไม่ยอมเลยถ้างานจะหนักนิดเบาหน่อย รวมถึงคนต่างชาติที่เข้ามาหางานในไทยด้วย ปัจจุบันก็มีแนวโน้มเป็นอย่างนี้คือ ไม่เอางานหนัก

ในอดีตของไทยตั้งแต่ พ.ศ. 2496, 97 เป็นต้นมาถึงประมาณ พ.ศ. 2540 ช่างแก้วไทยที่ผมเคยเป็นหัวหน้าทีมช่างในหลายเทคนิค (พ.ศ. 2516-2520) เราช่วยกันอนุรักษ์ฝีมือ ถึงแม้งานจะหนัก แต่เราก็ทำด้วยความเต็มใจ และเราก็เคยรักษาสถานภาพผู้นำทางด้านช่างแก้วในอาเซี่ยนมาได้

 

ผมนอกเรื่องไปนิดหน่อย ขออภัยครับ ขอนำกลับมาเรื่องงานเป่าแก้วด้วยปอดจากประเทศอื่นที่ไม่ใช่จีนบ้าง

ภาพคลิปด้านล่างนี้ผมไม่ทราบว่าประเทศอะไร ขออภัยด้วย น่าจะเป็นแถวแอฟริกา แต่เขาทำได้ดี ผมจึงคิดว่า เอามาให้คนเอเซียเราดูครับ

 

ภาพด้านบนใช้ทีมช่างเป่าแก้วด้วยปอด 5 คน เป็นโรงงานเป่าโคมไฟโป๊ะแก้วที่ไม่ต้องใช้แม่พิมพ์ เป็นเทคนิคเป่าแก้วด้วยปอดที่เรียกได้ว่า ขึ้นรูปแบบฟรีฟอร์ม ซึ่งปัจจุบันสินค้าเหล่านี้มีตลาดดีมากทั้งในอเมริกา ยุโรป และอื่นๆ ช่างแก้วไทยเสียโอกาสนี้ไปแล้ว ในขณะที่แอฟริกาทำมา 40 ปี ปัจจุบันอินโดนีเซีย มาเลเซีย และเวียตนามหันมาทำโดยพยายามทำให้เป็นฝีมือของเขาเอง และฝึกให้คนของเขาเก่งขึ้นเรื่อยๆ

 

ขอนำกลับมาที่การขึ้นรูปชิ้นงานแก้วด้วยแม่พิมพ์ที่ทำจากไม้ ไม่ว่าจะเป็นแม่พิมพ์เป็น หรือแม่พิมพ์ตายนะครับ

ภาพอัญจกัลป์ (อัน+จะ+กลับ) ที่ใช้ครอบพระแก้วสมัยที่สร้างในไทยเมื่อประมาณ พ.ศ. 2498, 99 ช่างเป่าแก้วของไทยยุคนั้นส่วนมากเป็นช่างขององค์การแก้ว ที่โรงงานแก้วในไทยใช้วิธีไปจีบจากโรงงานขององค์การแก้ว โดยให้เงินค่าแรงสูงขึ้นวันละ 50 สตางค์บ้าง 1 บาทบ้าง โรงงานแก้วที่เจ้าของสมัยนั้นส่วนมากเป็นคนจีนอพยพ เขาใช้วิธีนี้กันแทบทั้งนั้น เพราะถ้าฝึกขึ้นมาเอง ทั้งเหนื่อย ทั้งเสียแก้วไปจำนวนมาก และเสียเวลาฝึกนาน

 

ในสมัย พ.ศ. 2496, 97 ช่างแก้วฝรั่งที่เข้ามาสร้างโรงงานหลอมแก้วให้องค์การแก้ว เป็นช่างที่อยู่ในระดับเก่งมาก จะเรียกว่าระดับปรมาจารย์ก็ว่าได้ ทว่าอายุยังน้อยคือประมาณ 25 - 30 ปีเท่านั้น เนื่องจากฝรั่งสมัยนั้นเริ่มเป็นช่างตอนแค่สิบกว่าๆ แค่ 5 ปีจะเก่งแล้ว แต่นี่ผ่านงานสิบกว่าปี ถือว่าระดับอาจารย์ถึงปรมาจารย์ได้เลย

แล้วทำไมจึงกล้ายืนยันว่า อายุแค่ 25-30 เพราะจากการที่เจ้าของสำนักสร้างพระทองเหลืองขายเป็นอาชีพหลายสำนัก ไปพบช่างฝรั่งเหล่านี้ตามสถานเริงรมย์ในกรุงเทพฯ จนกระทั่งคุ้นเคยกัน จนกระทั่งพากันทดลองสร้างพระแก้ว 25 พุทธศตวรรษหลายรุ่นหลายขนาดต่อมาตั้งแต่ พ.ศ. 2496 เป็นต้นมา ซึ่งตอนแรกสร้างให้วัดบางวัดก่อน ใช้เครื่องปั๊มที่ช่างฝรั่งนำเข้ามา ส่วนแม่พิมพ์นั้นแกะกันที่โรงงานทำแม่พิมพ์เหล็กในสมัยนั้นแถวตรอกจันทร์สะพาน 2

ต่อมาปี พ.ศ. 2497 เริ่มมีโรงงานทำแม่พิมพ์เกิดขึ้นมาก มีทั้งตรอกจันทร์สะพานสอง ขยายไปสำเหร่ พ.ศ. 2498 ที่มากขึ้นเยอะคือแถวหน้าตรอกโรงแก้ว

คำว่าตรอกโรงแก้วนี้มี 2 แห่ง ที่ดังคือตรอกโรงแก้วที่ถนนสมเด็จพระเจ้าตากสิน นั่นเป็นโรงแก้วที่คนไทยเข้าหุ้นกับช่างใหญ่จีนสร้างเสร็จปีนั้น เปิดเำเนินการปีนั้น โดยคุณพ่อผมเป็นลูกค้าสั่งทำโป๊ะแก้วโคมไฟเป็นคนแรกและเป็นลูกค้าของเขาต่อมาอีก 18 ปี โรงงานแก้วนี้นแห่งเดียวสร้างสินค้าให้พ่อผมไม่ทันขาย พ่อผมจึงสั่งโรงงานแก้วอื่นๆอีกหลายโรงตั้งแต่ พ.ศ. 2500 เพราะเหตุนี้คุณพ่อผมจึงเข้าไปในโรงงานแก้วหลายโรงมาก

 

คุณพ่อผมกับปรมาจารย์แก้วที่โรงงานแก้วตรอกโรงแก้วเป็นเพื่อนสนิทกัน ท่านแนะนำให้คุณพ่อผมใช้แม่พิมพ์ไม้ก่อน สินค้าสมัยนั้นเป็นแก้วรูปทรงผิวเรียบ จึงเหมาะแก่การใช้แม่พิมพ์ไม้ (เป็น) เมื่อทำออกมาขาย เป็นที่แน่ใจว่า ขายดีแน่ๆแล้ว จึงค่อยไปแกะแม่พิมพ์เหล็ก ที่ทำเช่นนี้เพราะถ้าลงทุนแม่พิมพ์เหล็กก่อน มันแพงมาก เกิดไม่เป็นที่นิยม ค่าแม่พิมพ์เหล็กจะทำให้เงินทุนจม

 

นี่คือแม่พิมพ์ไม้สำหรับสร้างงานแก้วชนิดผิวเรียบ เป็นแม่พิมพ์เป็น เวลาใช้งานต้องเคลือบถ่ายคสร์บอนเพื่อความลื่น ช่างจะหมุนไม้เหล็กซางได้ราบลื่น

ภาพล่างสุดเป็นแม่พิมพ์ไม้ที่ผ่านการใช้งานมาบ้าง
แม่พิมพ์ไม้ที่ผ่านใช้งานสักหลายสิบชิ้น ถ้าหัวหน้าไม่รู้จักการเลี้ยงน้ำ การดึงเวลา ไม้จะแตกแบบนี้ทันที

 

นอกจากแม่พิมพ์ไม้แบบเป็นดังด้านบน เรายังทำแบบตายด้วย แต่แบบตายไม่เหมาะกับการสร้างเชิงปริมาณที่ต้องเหมือนกันเป๊ะ เพราะไม้มักไหม้ไปในจำนวนแค่หลักไม่เกิน 200 - 300 ชิ้นแรก นอกจากว่า หัวหน้าที่เก่ง จะเลี้ยงน้ำได้ดี เคลือบถ่ายคาร์บอนและรู้เรื่องเวลา ก็อาจดึงไปได้อีกเท่าตัว แต่ถึงอย่างไรก็ไม่เกินนั้น

 

งานแก้วขึ้นรูปด้วยวิธีเป่าแก้วด้วยปอดยุค 20-40 ปีที่ผ่านมานี้ในต่างประเทศ (พ.ศ. 2525 - 2566) งานชนิดนี้พัฒนาไปมาก ไมยเสียโอกาสนี้ไปแบบน่าเสียดาย จากการไปเชื่อว่า คนงานต้องไม่ถูกใช้งานหนักหรืองานที่มีมลภาวะเช่นควันดังในภาพ จึงมีกฏหมายคุ้มครองแรงงาน

แต่ท่านทราบหรือไม่ ฝรั่งเขาเอาไปทำเป็นงานปกติ ยิ่งอเมริกาคนที่มาผลักดันกฏหมายนี้ เขาทำกันมากที่สุดเลย

 

ตัวอย่างแม่พิมพ์ไม้เพื่อสร้างชิ้นงานแก้วเพื่อดูว่า ถ้าสร้างขึ้นจริง จะมีความรู้สึกอย่างไร บางทีก็นำไปให้เอเย่นต์ดูเป็นตัวอย่าง ถ้ามีลูกค้าสนใจก็พอรู้ทิศทางว่า ควรหรือไม่ควรสร้าง