อนิมิตตสมาธิ

<B>

.... ก็โดยอารมณ์พระนิพพานที่ชื่อว่าสูญ ก็เพราะสูญ

จากราคะเป็นต้น. ชื่อว่า ไม่มีเครื่องหมาย เพราะไม่มีเครื่องหมายแห่งราคะ​

เป็นต้น เพราะไม่มีที่ตั้งแห่งราคะ เป็นต้น จึงชื่อว่าไม่มีที่ตั้ง. ผัสสะในผลสมา-​

บัติที่ทำพระนิพพานซึ่งเป็นของสูญให้เกิดเป็นอารมณ์ ชื่อว่า เป็นของสูญ.​

แม้ในอนิมิตตผลสมาบัติและอัปปณิหิตผลสมาบัติ ก็ทำนองอย่างเดียวกันนี้​

เหมือนกัน. ยังมีถ้อยคำที่จะต้องเพิ่มเติมอย่างอื่นอีก คือ แม้วิปัสสนาท่านก็​

เรียกว่า สุญญตา อนิมิตตา อัปปณิหิตา ในข้อเหล่านี้ภิกษุใดกำหนดสังขาร​

โดยความไม่เที่ยง เห็นโดยความไม่เที่ยงแล้ว ย่อมออกโดยความไม่เที่ยง.​

วิปัสสนาที่พาไปถึงการออกของภิกษุนั้น ย่อมชื่อว่า อนิมิตตาวิปัสสนา. ​

</B>
พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๓ - หน้าที่ 350



อริยมรรคสมาธิ สำเร็จด้วยวิปัสสนานั้น จึงชื่อว่า อนิมิตตสมาธิ.

อธิบายว่า สมาธิที่เว้นจากนิมิตที่เที่ยง. จริงอยู่ สมาธิ นั้นย่อมเป็นไปด้วย

อาการอันเป็นไปแล้วแห่งวิปัสสนา เมื่อการออกจากมรรค เกิดแล้วด้วย ทุกขานุปัสนา เพราะวิปัสสนานั้นเป็นไปแล้วด้วยเป็นปฏิปักษ์ต่อความตั้งใจปรารถนา,

ฉะนั้นจึงชื่อว่า อัปปณิหิตสมาธิ, อธิบายว่า สมาธิที่เว้นจากความตั้งใจปรารถนา. เพราะสมาธินั้นย่อมเป็นไปด้วยอาการเป็นไปแล้วด้วยวิปัสสนา. พึง

ทราบว่าแม้ผลสมาธิ ๓ ก็เป็นเช่นนั้น เป็นอันท่านถือเอาด้วยสมาธิ ๓ เหล่านั้น.

แต่ท่านไม่ยกประเภทของสมาธิ มีสมาธิเลวเป็นต้น เพราะโลกุตรสมาธิ เป็นสมาธิประณีต.

พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่ม ๗ ภาค ๑

 

เรื่องนิมิต บัญญัติสมมุตติ

บทว่า นิมิตฺตคฺคาหี เป็นผู้ถือนิมิต คือ ถือนิมิตหญิงและชาย
หรือนิมิตอันเป็นที่ตั้งแห่งกิเลส มีสุภนิมิตเป็นต้นด้วยอำนาจฉันทราคะ.
เพียงเห็นเท่านั้นนิมิตไม่ปรากฏ.

บทว่า อนุพฺยญฺชนคฺคาหี ถืออนุพยัญชนะ คือถืออาการหัน ต่าง
ด้วยมือ เท้า หัวเราะ ขบขัน พูด ชำเลืองดู และการเหลียวดู เป็นต้น
เรียกว่าอนุพยัญชนะ เพราะทำให้ปรากฏ โดยเป็นเหตุให้กิเลสทั้งหลาย
ปรากฏ.


พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย มหานิทเทส เล่ม ๕ ภาค ๒

 

สังขารนิมิต


บทว่า สพฺพนิมิตฺตานํ ได้แก่ รูปนิมิต เวทนานิมิต สัญญานิมิต สังขารนิมิต และวิญญาณนิมิต.

พระโยคาวจรไม่มนสิการรวมกันซึ่งนิมิตเหล่านั้นก็จริง ถึงอย่างนั้น ท่านกล่าวไว้อย่างนั้นด้วยการรวมนิมิตทั้งปวง.

เพราะฉะนั้น อารมณ์ของภวังคจิตอันใดมีอยู่

การออกจากผลสมาบัติย่อมมีโดยมนสิการถึงอารมณ์นั้น พึงทราบการออก

จากผลสมาบัตินั้นด้วยประการอย่างนี้ . ท่านกล่าวว่า วิมุตติสุขํ ปฏิสํเวที

ดังนี้ หมายเอาการเข้า การตั้งอยู่ และการออกจากผลสมาบัติ ดังกล่าวมานี้

และละการกำหนดสังขารนิมิต อันตรงกันข้ามกับพระนิพพาน ด้วยโคตรภู-

ญาณนี้ ชื่อว่าตทังคปหาน.



สุญญตวิโมกข์ เพราะว่างและพ้นจากกิเลสมีราคะเป็นต้นเหล่านั้น

อนึ่ง พระนิพพาน ชื่อว่า หานิมิตมิได้ เพราะไม่มีนิมิตมีราคะเป็นต้น

และเพราะไม่มีสังขารนิมิต ท่านเรียกว่า อนิมิตตวิโมกข์ เพราะไม่มีกิเลสเหล่านั้นเป็นนิมิต

และว่างจากกิเลสเหล่านั้น พระนิพพานชื่อว่า หาที่ตั้งมิได้ เพราะไม่มีที่ตั้ง


พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อุทาน เล่ม ๑ ภาค ๓