เนื่องมาแต่คำ"ฆราวาส"

เนื่องมาแต่คำ"ฆราวาส" (1)/เนื่องมาแต่คำ"ฆราวาส" (2)

มีศพท์มีแสง

เสฐียรพงษ์ วรรณปก/ราชบัณฑิต



16.เนื่องมาแต่คำ"ฆราวาส" (1)

เปิดคอลัมน์ "มีศัพท์-มีแสง" ในมติชน (ไม่) สุดสัปดาห์มาหลายสัปดาห์แล้ว หวั่นใจว่าจะเป็นคนอ่านหรือไม่ ก็พอดีได้รับจดหมายสองฉบับ

ฉบับหนึ่งจากผู้ใช้นามว่า จำรูญ ธรรมดา ทักท้วงว่าผมเขียนผิดพลาด และแนะว่าไม่ควรใช้นามปากกาเปรียญเก้าประโยค เพราะเปรียญเก้ามีหลายคน จะเสื่อมเสียถึงเปรียญเก้าคนอื่นด้วย ปานนั้นเชียว

ผมขอนำจดหมายมาลงทั้งหมดโดยไม่ตัดทอน แล้วจะชี้แจงในภายหลังดังต่อไปนี้ครับ

"ฆราวาส" กับความหมาย "การครองเรือน หรือผู้ครองเรือน"

เมื่อตอนกลางเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา ข้าพเจ้าได้มีโอกาสอ่านมติชนสุดสัปดาห์ฉบับประจำวันอังคารที่ 11 มิถุนายน 2538 หน้า 61 คอลัมน์ "มีศัพท์-มีแสง" โดยเปรียญเก้าประโยค เรื่องที่เขียนประจำวันนั้นคือ "คฤหัสถ์, ฆราวาส" ข้าพเจ้าขออนุญาตยกข้อความบางส่วนมากล่าวไว้ ณ ที่นี้ด้วย ข้อความดังกล่าวนั้นมีอยู่ว่า

"ฆราวาส" เป็นคำนาม แปลว่า "การอยู่ครองเรือน" ฝรั่งแปลว่า "The household life" มีหลักธรรมหมวดหนึ่งเรียกว่า ฆราวาสธรรม มักแปลกันว่าธรรมะสำหรับผู้ครองเรือน แต่ที่จริงต้องแปลว่า ธรรมะสำหรับการครองเรือน คนไทยมักนำคำนี้มาใช้หมายถึงบุคคลผู้ครองเรือน คือใช้แทนคำว่า "คฤหัสถ์" ไม่ทราบว่าใครเป็นคนพาใช้ กว่าจะรู้ตัวก็กู่แทบไม่กลับอยู่แล้ว จนกระทั่งผู้ทำพจนานุกรมศัพท์ศาสนาท่านใส่ไว้ว่า "ในภาษาไทยมักใช้หมายถึงผู้ครองเรือน คือ คฤหัสถ์" (พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ โดยพระราชวรมุนี)"...

และฉบับประจำวันอังคารที่ 2 กรกฎาคม 2539 ภายใต้หัวข้อเรื่องว่า "มหาบาเรียน-มหาเปรียญ" ซึ่งมีข้อความว่า

"...เมื่อมหาเปรียญเป็นสมณศักดิ์ที่พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้ง พระมหาเปรียญที่ลาสิกขาออกไปเป็นคฤหัสถ์ (ไม่ใช่ฆราวาสนะครับ) ไม่มีสิทธิ์เรียกตัวเอง หรือถูกเรียกว่ามหาเด็ดขาด"...

ผู้ใคร่ในการศึกษาหลายท่านได้อ่านข้อความนี้แล้ว เกิดความสับสนและไม่แน่ใจว่าที่คนไทยเรามักใช้คำว่า "ฆราวาส" ในความหมายว่า "บุคคลผู้ครองเรือน" นั้นเป็นการใช้ที่ถูกต้องหรือไม่?

และการที่ท่านเหล่านั้นจะค้นหาคำตอบจากตำรับตำรานั้นก็ดูจะเป็นไปได้ยาก เพราะแค่ตำราดีๆ ที่เกี่ยวกับไวยากรณ์ภาษาบาลีก็แทบจะหาไม่ได้ในเมืองไทยเรา หรือหาได้แต่ก็หาไม่เป็น คิดแล้วก็อดที่จะทุกข์ใจแทนนักบาลีรุ่นหลาน เหลน โหลน ในอนาคตไม่ได้ จะอย่างไรก็ขอฝากความหวังไว้กับพระภิกษุ สามเณร ผู้ที่กำลังศึกษาภาษาบาลีอยู่ในภพปัจจุบันด้วยนะครับ

ข้าพเจ้าในฐานะนักบาลีไทยผู้หนึ่งมีความสลดใจเป็นอย่างยิ่งที่เห็นนักวิชาการบาลีไทยเราชอบอ้างคำแปลฝรั่ง นับถือคำแปลฝรั่งเป็นสมณะ แทนการอ้างอิงพระบาลี อรรถกถา ฎีกา

อันคำว่า "ฆราวาส" คำนี้เป็นคำสมาส โดยการนำเอาบทนามตั้งแต่ 2 บทขึ้นไป มารวมเป็นบทเดียว มาจากคำว่า "ฆร" กับ "อาวาส" ส่วนจะเป็นสมาสอะไรนั้นจะไม่ขอกล่าวถึง



17.เนื่องมาแต่คำ"ฆราวาส" (2)

สำหรับคำว่า "ฆร" นี่หนา ก็แปลว่า "บ้าน" "เรือน" "โรง" อะไรทำนองนั้นแหละครับ ถ้าใครได้ศึกษาวิชากฎหมายของพระสงฆ์ (วินัยปิฎก) แล้วก็พอจะทราบรายละเอียดเกี่ยวกับคำว่า "บ้าน หมู่บ้าน นิคม นคร เมืองหลวง" ได้ คือในวินัยท่านได้ให้ความหมายของศัพท์เหล่านี้ไว้ดังนี้

ฆร "บ้าน" หมายถึง บ้านเรือนเป็นหลังๆ

คาม "หมู่บ้าน" หมายถึง บ้านเรือนหลายๆ หลัง

นิคม "ตำบล", "อำเภอ" หมายถึง แหล่งชุมชนใหญ่ที่มีตลาดค้าขายแต่ไม่มีกำแพงกั้น

นคร "เมือง", "จังหวัด" หมายถึงแหล่งชุมชนที่ใหญ่กว่านิคม ซึ่งมีทั้งตลาดค้าขาย และมีกำแพงกั้น

ราชธานี "พระนครหลวง" หมายถึงเมืองหลวงที่มีพระราชาประทับอยู่ เช่น กรุงเทพฯ

สรุปแล้ว คำว่า "ฆร" นั้นจะหมายถึงอะไรมิใช่ประเด็นหลัก ส่วนคำว่า "อาวาส" นั้น มาจาก อา อุปสรรค+วส ธาตุ+ณ (อ) ปัจจัยซึ่งโดยทั่วไปใช้ในความหมายว่า

1) สถานที่เป็นอยู่

(ก) บ้าน, อาคาร, โรง, วัดวาอาราม, บริเวณ, ห้อง

(ข) ภพ, ภูมิ, โลก

(ค) สถานที่อาศัยของนามธรรม

(ฆ) หมู่สัตว์ที่รวมกลุ่มกันอยู่

2) การอยู่, การอาศัย, การเกิดในภพใหม่, การอยู่ในภพภูมิของสัตว์นั้นๆ

เกี่ยวกับการถอดความหมายของศัพท์นั้นต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ เพราะเรามิใช่เจ้าของภาษา และไม่มีความเชี่ยวชาญเหมือนกับโบราณาจารย์ เช่น ท่านอรรถกถาจารย์ หรือท่านฎีกาจารย์ เพราะฉะนั้นการที่เราจะแปลอะไรสักอย่างให้ดีมีมาตรฐานได้นั้น จึงมิใช่อยู่ที่การอ้างฝรั่งสุ่มสี่สุ่มห้า เพราะอาจหลงทางได้

ในกรณีของ ฆร กับอาวาสนี้ก็เหมือนกับ ดูเผินๆ ฆร ก็แปลว่าบ้าน ส่วนอาวาส ก็แปลว่าบ้านได้เช่นกัน (ในบางแห่งสองศัพท์ใช้ในความหมายเดียวกัน) ในกรณีเช่นนี้การที่เราจะตั้งวิเคราะห์ศัพท์ใดศัพท์หนึ่งได้อย่างถูกต้องนั้น จำเป็นต้องอาศัยพื้นฐานการศึกษาในหลักภาษาเป็นอย่างดี และการที่เราจะได้พื้นฐานที่ดีนั้นจำเป็นต้องอาศัยครูบาอาจารย์ผู้มีความรู้ดีและที่สำคัญเราต้องมี "ambition" คือ ต้องมีความปรารถนาอย่างแรงกล้า หรือที่ภาษามคธท่านเรียกว่า อาสา ปัตถนา หรือตัณหา อะไรทำนองนั้นแหละ โดยเราจะต้องวางจุดหมายหรือที่เรียกว่า Goal of Education ของเราให้แน่นอนว่าเราจะเรียนภาษาบาลีเพื่ออะไร

อนึ่งข้าพเจ้าขอแสดงหลักการวิเคราะห์ศัพท์ด้วยเหตุผล 3 ประการ

เหตุผลที่ 1 ขอให้เรามาพิจารณากันในแง่ของ อาคมยุตติ (เหตุผลด้วยการอ้างที่มาที่ไป) ก่อน ดังนี้

"ฆราวาส" นี้ใช้ในความหมาย 2 นัย คือ

นัยที่ 1 หมายถึง การอยู่ครองเรือน, การเป็นอยู่ในสังคม ซึ่งตรงกับภาษาฝรั่งว่า "household life" มีปรากฏในทีฆนิกาย, มัชฌิมนิกาย, สังยุตตนิกาย และอังคุตตรนิกาย เป็นต้น

ผู้ใคร่ศึกษาพึงค้นดูได้จากบทพระบาลีว่า "สมฺพาโธ ฆราวาโส" "ชีวิตการครองเรือนนั้น ช่างคับแคบ"

-----------


http://www.matichon.co.th/khaosod/v...ionid=TURNd013PT0=&day=TWpBd09TMHdNUzB3T0E9PQ==