76.ไหว้พระพุทธฉาย – พระพุทธบาท สระบุรี

หัวบันไดนาคทองเหลือง ขึ้นสู่พระอุโบสถ ดูแล้วคล้ายหัวบันไดนาคของวัดพระพุทธบาท
​

 

พระประธานในพระอุโบสถ​

 

๗. พระสถูปหรือมณฑปเก่าสมัยกรุงศรีอยุธยาที่ประดิษฐานพระบาทจำลอง ด้านหน้ามณฑปเป็นลานที่ชื่อว่า ลานโมคคัลลานะ

มณฑป ๕ ยอด
​

 

๘. รอยพระพุทธบาทเบื้องขวา ประทับอยู่บนพื้นหินบนยอดเขาพระพุทธฉาย(เขาลม) ในสมัยพระเจ้าเสือทรงปฏิสังขรณ์พระมณฑปที่สร้างสวมรอยพระพุทธบาทและโปรดให้เปลี่ยนแปลงเป็นพระมณฑป ๕ ยอด รวมอายุของพระมณฑปนับจากสมัยพระเจ้าเสือได้ประมาณเกือบ ๔๐๐ ปี ในปี พ.ศ. ๒๕๓๗ กรมศิลปากรได้ตั้งงบประมาณเพื่อบูรณะซ่อมแซมพระมณฑป ๕ ยอดซึ่งชำรุดทรุดโทรมไปมากตามกาลเวลา และได้เข้าดำเนินการซ่อมแซม เมื่อเดือนกรกฎาคม ๒๕๓๗ การซ่อมแซมดำเนินการมาถึงเดือน สิงหาคม ช่างได้เคลื่อนย้ายรอยพระพุทธบาทจำลองออกไปเพื่อจะทำการซ่อมแซมขณะที่เคลื่อนย้ายและทำการทุบพื้นซีเมนต์เก่า ก็พบว่าภายใต้พื้นปูนซีเมนต์เก่านั้น มีทรายหยาบๆ อยู่เป็นจำนวนมาก เมื่อคุ้ยทรายออกจึงปรากฏเห็น "รอยพระพุทธบาท เด่นชัด ลักษณะเป็นรอยพระพุทธบาทเบื้องขวาตรงกลางมีรอยธรรมจักร

รอยพระพุทธบาทเบื้องขวาที่เห็นใกล้ๆ เป็นรอยจำลอง
แต่ของจริงอยู่ถัดไปตรงที่มีเสาแล้วล้อมไว้ด้วยโซ่
​

 

พระพุทธรูปที่อยู่บนลานโมคคัลลานะ
​

 

ทัศนียภาพมองจากบนยอดเขาลม
​

 

ทีแรกกะว่าจะทำบุญไหว้พระที่วัดพระพุทธฉายน่าจะใช้เวลาประมาณครึ่งชั่วโมง แต่ด้วยความไม่เคยมายังสถานที่แห่งนี้มาก่อนนึกว่าขึ้นบันได้ไหว้พระฉายแค่ที่เดียว แต่ต้องขึ้นบันไดไปไหว้พระพุทธบาทเบื้องขวาบนยอดเขาอีกที่หนึ่งซึ้งต้องใช้เวลาพอสมควร การขึ้นไปไหว้พระพุทธบาทบนยอดเขาสามารถขับรถขึ้นไปทางด้านหลังได้ครึ่งทางแล้วจอดรถไว้ที่ลานบนเนินเขาและเดินขึ้นบันไดไปอีกทีก็ได้ ย่นระยะทางเดินขึ้นบันได้ไปได้เยอะทีเดียว

ออกจากวัดพระพุทธฉายประมาณเที่ยง พวกเราก็มุ่งหน้าสู่วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร ใช้เวลาประมาณ ๑ ชั่วโมงก็ถึง ถ้ารถไม่ติดในตัวเมืองสระบุรีคงถึงเร็วกว่านี้แบบว่าไฟแดงติดนานมากๆๆๆๆๆ....

 

วัดพระพุทธบาท สร้อยฟ้ามาลาเคยมาหลายครั้งแล้ว น่าจะราวๆ ๕ ครั้งได้ แต่เคยทำกระทู้หรือยัง น่าจะยังไม่เคย เอ หรือว่าเคยเขียนแล้ว จำไม่ได้แฮะ...

วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวงชั้นเอกพิเศษ ชนิดราชวรมหาวิหาร
วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร ตั้งอยู่ที่ตำบลขุนโขลน อำเภอพระพุทธบาท ห่างจากตัวจังหวัดสระบุรีประมาณ ๒๘ กม.

(ภาพเก่าเมื่อ ๕ ปีก่อน)
​

 

​

ประวัติความเป็นมาของวัดพระพุทธบาท

ในรัชกาลสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม แห่งกรุงศรีอยุธยา มีพระภิกษุสงฆ์ชาวไทยคณะหนึ่งเดินทางไปยังลังกาทวีป ด้วยหวังจะสักการบูชาพระพุทธบาท ณ เขาสุมนกูฏ การไปคราวนั้นเป็นเวลาที่พระสงฆ์ชาวลังกาทวีปกำลังสอบประวัติ และที่ตั้งแห่งรอยพระพุทธบาททั้งปวงตามที่ปรากฏอยู่ในตำนานว่ามีเพียง ๕ แห่ง ภายหลังสืบได้ความว่า ภูเขาที่ชื่อว่า สุวรรณบรรพตมีอยู่ในสยามประเทศ ครั้นเมื่อได้พบกับพระภิกษุสงฆ์ชาวไทยในคราวนั้น ต่างพากันสอบถามว่ารอยพระพุทธบาท ที่มีอยู่ ๕ แห่ง ในสถานที่ต่างๆ กันนั้น ปรากฏว่ามีที่เขาสุวรรณบรรพตแห่ง ๑ ก็ภูเขาลูกนี้อยู่ในประเทศไทย แต่ภิกษุไทยไม่พยายามสืบไปนมัสการ กลับพากันไปถึงลังกาทวีป เมื่อพระภิกษุสงฆ์ไทยคณะนั้นได้รับคำบอกเล่า เมื่อกลับมาสู่ประเทศไทยจึงนำความขึ้นถวายสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม พระองค์จึงโปรดเกล้าฯ ให้มีท้องตราสั่งบรรดาหัวเมืองทั้งปวงให้เที่ยวตรวจตราค้นดูตามภูเขาต่างๆ ว่าจะมีรอยพระพุทธบาทอยู่ ณ ที่แห่งใด ครั้งนั้น เจ้าเมืองสระบุรี สืบได้ความจากนายพรานบุญว่า ครั้งหนึ่งออกไปล่าเนื้อในป่าใกล้เชิงเขา ยิงถูกเนื้อตัวหนึ่งเจ็บลำบากหนีขึ้นไปบนไหล่เขา ซุกเข้าเชิงไม้หายไป พอบัดเดี๋ยวก็เห็นเนื้อตัวนั้น วิ่งออกจากเชิงไม้เป็นปกติอย่างเก่า นายพรานบุญนึกประหลาดใจ จึงตามขึ้นไปดูสถานที่บนไหล่เขาที่เนื้อหนีขึ้นไป ก็พบรอยปรากฏอยู่ในศิลา มีลักษณะเหมือนรูปรอยเท้าคน ขนาดยาวประมาณสักศอกเศษ และในรอยนั้นมีน้ำขังอยู่ด้วย นายพรานบุญเข้าใจว่าบาดแผลของเนื้อตัวที่ถูกตนยิงคงหายเพราะดื่มน้ำในรอยนั้น จึงวักน้ำลองเอามาทาตัวดู บรรดาโรคผิวหนังคือกลากเกลื้อนซึ่งเป็นเรื้อรังมาช้านานแล้วก็หายหมดสิ้นไป เจ้าเมืองสระบุรีจึงสอบสวนความจริงดู ก็ตรวจค้นพบรอยนั้นสมดังคำบอกเล่าของนายพรานบุญ จึงมีใบบอกแจ้งเรื่องเข้ามายังกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมจึงเสด็จพระราชดำเนินขึ้นไป ณ ที่เขานั้น ทอดพระเนตรเห็นรอยนั้นแล้ว จึงทรงพระราชวิจารณ์ตระหนักแน่ในพระราชหฤทัยว่าคงเป็นรอยพระพุทธบาท เพราะมีลายลักษณ์กงจักร ประกอบด้วยอัฏฐุตตรสตมหามงคลร้อยแปดประการ ตรงกับเรื่องทีชาวลังกาทวีปแจ้งเข้ามาด้วย เกิดพระราชศรัทธาปราโมทย์โสมนัสเป็นกำลัง โดยทรงพระราชดำริเห็นว่ารอยพระพุทธบาทย่อมจัดเป็นบริโภคเจดีย์แท้ เพราะเป็นพุทธบทวลัญช์อันเนื่องมาแต่พระพุทธองค์ ย่อมประเสริฐยิ่งกว่าอุเทสิกเจดีย์ เช่น พระสถูปเจดีย์ สมควรจะยกย่องบูชาเป็นพระมหาเจดียสถาน จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ช่างก่อเป็นคฤหหลังน้อย สวมรอยพระพุทธบาทไว้เป็นการชั่วคราวก่อนแล้ว ครั้นเสด็จพระราชดำเนินกลับมายังราชธานี จึงทรงสถาปนายกที่พระพุทธบาทขึ้นเป็นเจดียสถานเป็นการสำคัญ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระมณฑปยอดเดี่ยวสวมรอยพระพุทธบาทกำหนดเป็นพุทธเจดีย์ และสร้างอารามวัตถุอื่นๆ เช่น พระอุโบสถ พระวิหาร ให้เป็นที่สำหรับพระภิกษุอยู่แรม เพื่อทำการบริบาลพระพุทธบาท ทรงพระราชศรัทธาอุทิศเนื้อที่โยชน์หนึ่ง โดยรอบรอยพระพุทธบาทถวายเป็นพุทธเกษตรต่างพุทธบูชา บรรดากัลปนาผล ซึ่งได้เป็นส่วนของหลวงจากเนื้อที่นั้นให้ใช้จ่ายเป็นค่าบำรุงรักษาพระมหาเจดียสถานที่พระพุทธบาท ทรงยกที่พุทธเกษตรส่วนนี้ให้เป็นเมืองชั้นจัตวา ชื่อเมืองปรันตปะ แต่นามสามัญเรียกกันว่า เมืองพระพุทธบาท ขึ้นตรงต่อกรุงศรีอยุธยา โปรดเกล้าฯ ให้ชายฉกรรจ์ทุกคนที่ตั้งภูมิลำเนาอยู่ในเขตที่พระพุทธบาทพ้นจากหน้าที่ราชการอย่างอื่นสิ้น ตั้งให้เป็นพวกขุนโขลนเป็นข้าปฏิบัติบูชารักษาพระพุทธบาทแต่หน้าที่เดียว พระราชทานราชทินนามบรรดาศักดิ์ประจำตำแหน่งผู้รักษาการพระพุทธบาท หัวหน้าเป็นที่ขุนสัจจพันธ์คีรีรัตนไพรวัน เจติยาสันคามวาสี นพคูหาพนมโขลน รองลงมาเป็นที่หมื่นสุวรรณปราสาท หมื่นแผ้วอากาศ หมื่นชินธาตุ หมื่นศรีสัปบุรุษ ทั้ง ๔ คนนี้ เป็นผู้รักษาเฉพาะองค์พระมณฑป ตั้งนายทวารบาล ๔ นาย เป็นที่หมื่นราชบำนาญทมุนิน หมื่นอินทรรักษา หมื่นบูชาเจดีย์ หมื่นศรีพุทธบาล โปรดเกล้าฯ ให้สร้างคลังสำหรับเก็บวัตถุสิ่งของที่มีผู้นำมาถวายเป็นพุทธบูชา ให้ผู้รักษาคลังเป็นที่ขุนอินทรพิทักษ์ ขุนพรหมรักษา หมื่นพิทักษ์สมบัติ หมื่นพิทักษ์รักษา ให้มีผู้ประโคมยามประจำทั้งกลางวันกลางคืนเป็นพุทธบูชา ตั้งเป็นที่หมื่นสนั่นไพเราะ หมื่นเสนาะเวหา พันเสนาะ รองเสนาะ ทรงกำหนดเทศกาลสำหรับให้มหาชนขึ้นไปบูชารอยพระพุทธบาทเดือน ๓ ครั้ง ๑ และเดือน ๔ ครั้ง ๑ เป็นประเพณีตั้งแต่นั้นมา คืองานขึ้น ๑ - ๑๕ ค่ำเดือน ๓ และขึ้น ๘ - ๑๕ ค่ำ เดือน ๔
พระองค์เสด็จมานมัสการรอยพระพุทธบาทโดยขบวนพยุหยาตราทางชลมารคและสถลมารคอย่างยิ่งใหญ่ ในเดือน ๓ และ
เดือน ๔ ถือเป็นราชประเพณีสืบตั้งแต่สมัยนั้น พระมหากษัตริย์ไทยแทบทุกพระองค์ในรัชกาลต่อมา

ในสมัยรัตนโกสินทร์ พระมหากษัตริย์แห่งพระบรมจักรีวงศ์ก็ได้เจริญตามพระราชประเพณีกรุงศรีอยุธยา รับพระพุทธบาทแห่งนี้ไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์ เมื่อมีการซ่อมแซมบูรณปฏิสังขรณ์มณฑปรอยพระพุทธบาทแล้วเสร็จคราใด จะเสร็จ
พระราชดำเนินยกยอดพระจุลมงกุฎมณฑปพระพุทธบาท มีหลักฐานประวัติศาสตร์กล่าวถึง ๓ รัชกาล คือ รัชกาล ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินในปีพุทธศักราช ๒๔๐๓ , รัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินในปีพุทธสักราช ๒๔๕๖ และรัชกาลที่ ๙ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เสด็จพระราชดำเนินในปี ๒๔๙๕ และเสด็จ ฯ อีกครั้งในคราวเปิดพระบรมราชานุสรณ์พระเจ้าทรงธรรม และทรงยกช่อฟ้าพระอุโบสถวัดพระพุทธบาทในปีพุทธศักราช ๒๕๐๓

 

​

หลักฐานการบูรณปฏิสังขรณ์ ตั้งแต่ ๒๓๒๕ - ปัจจุบัน ว่า พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ ๑ พระองค์มิไดเสด็จฯ ด้วยพระองค์เองแต่มีพระบรมราชโองการดำรัสให้สมเด็จพระอนุชาธิราช กรมพระราชวังบวรสถานมงคลเสด็จขึ้นไปเป็นแม่การยกพระมณฑปพระพุทธบาท พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ ไม่ปรากฏว่าพระองค์เสด็จ ฯ พระพุทธบาท เพียงแต่โปรด ฯ ให้สร้างพระมณฑปน้อยสวมรอยพระพุทธบาทข้างในให้บริบูรณ์ตามเดิม รัชกาลที่ ๓-๔ ไม่ปรากฏว่าพระองค์เคยเสด็จดำเนินไปนมัสการพระพุทธบาท แต่อย่างไรก็ตามที พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ได้เสด็จพระราชดำเนินไปนมัสการพระพุทธบาทถึง ๔ ครั้ง คือเสด็จฯ ก่อนมีทางรถไฟ ๒ ครั้งเมื่อ พ.ศ.๒๔๑๕ และ พ.ศ.๒๔๒๕ , ครั้งที่ ๓ - ๔ เสด็จเมื่อมีรถไฟแล้ว พ.ศ.๒๔๔๕ และ พ.ศ.๒๔๔๙ เสด็จพระราชดำเนินนมัสการพระพุทธบาทและพระราชทานพระกฐินหลวงในปีนั้นด้วย ครั้งที่ ๔ เสด็จไปนมัสการเมื่อวันที่ ๒ สิงหาคม ๒๔๔๙ และพระองค์ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ซ่อมผนังข้าวในพระมณฑปโดยให้เขียนเป็นรายทองและบันไดนาคทางขึ้นพระมณฑปนั้นของเดิมที่มีอยู่ ๒ สาย โปรดเกล้าฯ ให้สร้างเพิ่มอีก ๑ สายรวมเป็น ๓ สาย พร้อมกับให้หล่อศีรษะนาคด้วยทองสัมฤทธิ์ไว้ที่เชิงบันได พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ โปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์พระมณฑปต่อมาจนสำเร็จ และเสด็จพระราชดำเนินไปยกยอดพระมณฑปพระพุทธบาท เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๖ แล้วมีต่อมาได้โปรดให้สร้างเครื่องสูงประดิษฐานไว้ในพระมณฑป รัชกาลที่ ๗ - ๘ มีพระราชกรณียกิจประจำพระองค์อยู่เป็นอันมาก จึงมิได้มีโอกาสเสด็จฯ ไปมนัสการพระพุทธบาท แผ่นดินพระบาทสมเด็จพระเจ้า
อยู่หัว รัชกาลที่ ๙ ทำการบูรณปฏิสังขรณ์พระพุทธบาท และเสด็จฯ ครั้งแรกทรงประกอบพิธียกพระจุลมงกุฎสวมยอดพระมณฑปพระพุทธบาท ในวันที่ ๙ มีนาคม ๒๔๙๕ , อีกครั้งหนึ่งเสด็จฯ เปิดพระบรมราชานุสรณ์พระเจ้าทรงธรรม และยก
ช่อฟ้าพระอุโบสถวัดพระพุทธบาทในวันที่ ๖ มิถุนายน ๒๕๐๓ และในวันที่ ๒๑ กรกฎาคม ๒๕๔๒ พระองค์มิได้เสด็จ ฯ ด้วยพระองค์เอง แต่มีพระบรมราชโองการดำรัสให้ พระบรมโอรสาธิราช สยามกุฏราชกุมาร เสด็จ ฯ ทรงประกอบพิธี
ยกจุลมงกุฎสวมยอดพระมณฑปพระพุทธบาท

 

ทวารบาลในพระมณฑป
​

 

​

 

ภาพเก่าเมื่อ ๕ ปีที่แล้ว
​

 

วิหารพระป่าเลไลยก์ ด้านหลังวิหารมีพระพุทธไสยาสน์
​

 

​

 

​

 

​

 

ภาพเก่าเมื่อ ๕ ปีที่แล้ว
​

ที่วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหารนี้ นอกจากรอยพระพุทธบาทแล้ว ยังมีสิ่งที่น่าสนใจอีกเยอะมาก แต่มาคราวนี้ไม่ได้เดินมากนัก เพราะหมดแรงกับการเดินที่วัดพระพุทธฉายแล้ว และกว่าจะไหว้พระพุทธบาทเสร็จก็เลยเวลาไปถึงเกือบบ่าย ๒ ซึ่งข้าวกลางวันยังไม่ได้กินเลยหมดแรง...วันนี้ทั้งขาขึ้นและขาลงจากพระมณฑปก็ไม่ได้ลงทางบันไดเศียรนาค เพราะเขากำลังถ่ายทำข่าวสารคดีอยู่...เดินลงมาออกจากวัดได้ก็ไปหาอะไรใส่ท้องเพิ่มพลังก่อนเดินทางกลับบ้าน ขากลับไม่ขับรถกลับทางเดิม วิ่งเข้าจังหวัดอ่างทองเพื่อแวะอีกวัดหนึ่งเป็นวัดสุดท้าย แต่ขอแตกกระทู้แยกไปอีกกระทู้ ด้วยเหตุว่าเป็นสถานที่ที่น่าสนใจและเป็น unseen ของจังหวัดอ่างทอง (เห็นว่าดังมาหลายปีแล้วนะ หลายท่านอาจจะเคยไปมาแล้ว แต่ทำไมสร้อยฟ้าฯ เพิ่งมารู้จักก็ไม่รู้)...

 

......................................................


สุดท้ายจากการที่ได้ไปทำบุญไหว้พระ
ที่วัดพระพุทธฉาย วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร ในครั้งนี้
กุศลที่ข้าพเจ้าได้กระทำ
ข้าพเจ้าขออุทิศถวายแด่ คุณพระพุทธ คุณพระธรรม คุณพระสงฆ์
คุณบิดาคุณมารดา วงศาคณาญาติทั้งหลาย คุณครูบาอาจารย์
ถวายเป็นส่วนในพระราชกุศลพระมหากษัตริย์ไทยทุกพระองค์

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี
สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระปิยมหาราช
สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี
สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิงกรรณาภรณ์เพชรรัตน์ โสภางคทัศนิยลักษณ์ อรรควรราชกุมารี
สมเด็จเจ้าฟ้าในพระภรรค์

สมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า
สมเด็จพระศรีพัชรินทรา พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนี พระพันปีหลวง
พระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัชดา
พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์
พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตน์นารีนาค กรมขุนอัครวรราชกัญญา
พระราชชายาเจ้าดารารัศมี
เจ้านายพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์
เจ้าคุณพระประยูรวงศ์(เจ้าคุณจอมมารดาแพ)
เจ้าจอมมารดาและเจ้าจอมทุกท่าน

ผู้ที่เกี่ยวข้องกับการสร้างพระพุทธรูป พระอารามและบูรณปฏิสังขรณ์
เทพยดาทั้งหลาย พระอินทร์ พระพรหม พระยม พระกาฬ ท่านท้าวจตุโลกบาล
ท่านท้าวเวสสุวรรณ เจ้ากรุงพาลี ภูมิเจ้าที่ทั้งหลาย
พระธรณี พระคงคา พระพาย พระเพลิง พระโพสพ
พระพิรุณ พระยายมราช นายนิรบาล
พระสยามเทวาธิราช
หลักเมือง เสื้อเมือง ทรงเมือง
ตั้งแต่ชั้นจตุมหาราชิกาจนถึงเบื้อบนที่สุดมหาพรหมมา
เบื้องล่างตั้งแต่อเวจีขึ้นมาจนถึงมนุษยโลก
โดยรอบสุดขอบจักรวาล อนันตจักรวาล
เทวดารักษาตัวของข้าพเจ้า
บริวารของข้าพเจ้า
เจ้ากรรมนายเวร
สัตว์โลก วิญญาณโลก และวิญญาณทุกดวงในสถานที่ที่ข้าพเจ้าได้ไปเยือน

ด้วยกุศลนี้ คำว่าไม่มี จงไม่บังเกิดแก่ข้าพเจ้า
จงเป็นเหตุปัจจัยให้ข้าพเจ้าได้พบพระพุทธเจ้า
ศาสนาและคำสอนของพระองค์ในทุกๆ ชาติ
ได้สดับรับฟังคำสั่งสอนของพระองค์ทุกภพทุกชาติ
ได้อยู่ท่ามกลางกัลยาณมิตร
ให้ข้าพเจ้าได้ละอายและเกรงกลัวต่อบาป
หมดซึ่งกิเลสและตัณหา
จนถึงพระนิพพานเป็นที่สุด


........................................​

 

ที่มาของข้อมูล

วัดพระพุทธฉาย (สระบุรี) : จังหวัดสระบุรี เป็นจังหวัดที่มีพื้นที่ส่วนห

พระพุทธฉาย - วิกิพีเดีย

เที่ยว สระบุรี วัดพระพุทธฉาย - Travel - TinyZone

https://www.facebook.com/media/set/?set=a.543289349051623.1073742087.120222764691619&type=1

วัดพระพุทธบาทราชวรมหาวิหาร - วิกิพีเดีย

เรื่องน่ารู้ ตอนที่ 11 ประวัติของ วัดพระพุทธบาท จ.สระบุรี



เรียบเรียงเรื่องราวโดย สร้อยฟ้ามาลา

ภาพโดย สร้อยฟ้ามาลา

....................................................