“จิต” คืออะไร? : อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์

[ภาพจิตรกรรมพุทธศิลป์ “ทิพยสถานในจิต” : สร้างสรรค์โดย อาจารย์เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์]

“จิต” คืออะไร?
อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์

คำถามนี้มีประโยชน์มาก
เพราะทุกคนรู้ว่ามีจิต
แต่ถ้าถามจริงๆ ว่า เมื่อมีจิตแล้ว
ขณะนี้จิตอยู่ที่ไหน ก็ยากที่จะตอบได้
เพราะยังไม่รู้ว่าจิตคืออะไร

จิตเป็นสภาพรู้
เป็นอาการรู้ เป็นลักษณะรู้ เป็นธาตุรู้

เพียงคำเหล่านี้ก็แสดงให้เห็นว่ายากที่จะเข้าใจลักษณะของจิต
ทั้งๆ ที่ขณะนี้กำลังมีจิตซึ่งกำลังเป็นสภาพรู้
เป็นธาตุรู้ เป็นอาการรู้

แต่ถ้าเปรียบเทียบกับรูปธรรมซึ่งไม่รู้อะไรเลย
ก็ย่อมจะเห็นได้ว่าสิ่งที่วางอยู่ใกล้ตัว ที่มีลักษณะแข็ง
เช่น โต๊ะ เก้าอี้ แก้วนํ้านั้น ไม่ใช่สภาพรู้
เพราะไม่เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ได้ลิ้มรส
ไม่รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส
ขณะจับถ้วยแก้ว รู้ว่ามีสิ่งที่แข็งกำลังปรากฏ

สภาพที่กำลังรู้นั้น คือ จิต

แต่สภาพที่แข็งนั้นไม่รู้เลยว่ากำลังถูกสิ่งที่แข็งจับ
จิตซึ่งเป็นสภาพรู้นั้นมีมาตั้งแต่เกิด
ถ้าสภาพรู้ไม่มีก็เป็นแต่เพียงก้อนเนื้อเท่านั้น
ไม่เห็น ไม่ได้ยิน ไม่ได้กลิ่น ไม่ได้ลิ้มรส ไม่คิดอะไรเลย

แต่ขณะใดที่คิด ขณะนั้นเป็นสภาพรู้ที่กำลังคิด
ขณะใดที่กำลังได้ยินเสียง
เช่น ในขณะนี้ จิตเป็นสภาพรู้ที่ได้ยิน เสียงจึงปรากฏ

ถ้ารู้เพียงเท่านี้
แต่ไม่พิจารณาสภาพรู้
ที่กำลังเกิดขึ้นรู้ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
ก็อาจจะคิดว่ารู้ว่ามีจิตแล้วก็พอแล้ว

แต่ว่าขณะไหนเป็นจิตทางไหนก็แยกไม่ออก
เพราะความเป็นจริงนั้น
ขณะเห็นก็เป็นจิตประเภทหนึ่ง
ซึ่งรู้สิ่งที่ปรากฏทางตาซึ่งคนตาบอดไม่มีโอกาสจะเห็น
ขณะได้ยินก็เป็นจิตอีกประเภทหนึ่ง
ซึ่งรู้ คือได้ยินเฉพาะเสียงเท่านั้น คิดนึกไม่ได้


[อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์]

เจตสิก คืออะไร?

เจตสิก เป็นนามธรรมที่ไม่ใช่จิต
แต่เกิดร่วมกับจิตแล้วก็ดับพร้อมกับจิต

เจตสิก ได้แก่ โลภะ โทสะ เป็นต้น
โทสะคือความโกรธ ก็เป็นสภาพธรรมที่มีจริงอย่างหนึ่ง
โลภะคือสภาพที่ติดข้องต้องการ
ก็เป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่ง

แต่ทั้งโลภะและโทสะไม่ใช่จิต

จิตเป็นสภาพธรรมที่เป็นใหญ่
เป็นประธานในการรู้อารมณ์ (สิ่งที่ถูกจิตรู้)
เช่น การได้ยิน เป็นต้น

ส่วนเจตสิกทั้งหลายนั้น
บางเจตสิกก็เกิดกับจิตทุกประเภท
บางเจตสิกก็เกิดกับจิตประเภทหนึ่ง
ไม่เกิดกับจิตอีกประเภทหนึ่ง
เช่น โลภเจตสิกไม่เกิดร่วมกับโทสมูลจิต

จิตที่มีโลภเจตสิกเกิดร่วมด้วยจะพอใจติดข้องในอารมณ์
จิตที่มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วยจะหยาบกระด้าง ขุ่นเคือง ไม่แช่มชื่น
จิตที่มีโลภเจตสิกเกิดร่วมด้วย
และจิตที่มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วยเป็นจิตต่างขณะต่างประเภท
เพราะประกอบด้วยเจตสิกที่ต่างกัน

เจตสิก เป็นนามธรรมต่างๆ ชนิดที่เกิดพร้อมจิต ดับพร้อมจิต
ทำให้จิตต่างกันเป็น ๘๙ ประเภท หรือที่เรียกว่า ๘๙ ดวง
ไม่ว่าจะเป็นจิตของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
หรือจิตที่โลกจักรวาลไหนๆ ทั้งสิ้น

พระผู้มีพระภาคได้ทรงประมวล
และทรงจำแนกจิตทั้งหมดออกเป็น ๘๙ ประเภท
ส่วนเจตสิกทั้งหมดนั้นมี ๕๒ ประเภท
เจตสิกบางประเภทเกิดได้เฉพาะกับจิตที่ดีเท่านั้น
และเจตสิกบางประเภทก็เกิดได้เฉพาะกับจิตที่ไม่ดีเท่านั้น



(ที่มา : หนังสือ “พระพุทธเจ้าเสวยเนื้อหรือไม่ และปกิณกะธรรม”
โดย อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์)

ที่มา ::

 

เคยศึกษาเหมือนกันครับใน ���ѵ������ѧࢻ ��� �بԹ�� ������ǹࢵ�� ดีครับก็พอเข้าใจในบางเรื่องครับ อย่างน้อยก็ได้รู้ว่า จิต กับ เจตสิก คืออะไร อีกเรื่องที่น่าสนใจถ้าผู้สนใจชอบอ่านหนังสือ เรื่อง โอวาทปาติโมกข์ ผู้แต่ง ใช้นามปากกาว่า วศิน อินทรสระ ตัวจริงน่าจะเป็นพระภิกษุครับไม่น่าจะใช่ฆราวาส

 

อาจารย์ วศิน อินทสระ เป็นชื่อจริงไม่ใช่นามปากกา สอนอยู่ที่มหามกุฏราชวิทยาลัย วัดบวรนิเวส บางลำพู และเป็นอาจารย์พิเศษหลายสถาบัน หนังสือที่ท่านเขียนมีมากมายหลายเล่ม เช่นเส้นทางสีขาว แนวธรรมแห่งสุตันตปิฎก ธรรมนิยายก็มีเช่น พ่อผมเป็นมหา ท่านน่าเคารพมากครับ เป็นผู้มีใจเยือกเย็น และเมตตา ลองไปหาท่านสนทนาธรรมกับท่าน จะได้ความรู้มาก ปัจจุบันท่านน่าจะสอนอยู่นะครับ อายุท่านน่าจะเจ็ดสิบกว่า ผมไม่ได้ไปหาท่านนานแล้ว นับสิบปี

 

ครับต้องขอประทานโทษเป็นอย่างสูงครับ เพราะผมไม่อาจรู้ได้จริงๆครับ ผมพึ่งจะอ่านเล่มนั้นของท่านเป็นเล่มแรกครับ อ่านแล้วก็สนุกดีเข้าใจง่ายสอดแทรกธรรมะมากมายครับ ผมก็คิดอยู่แล้วว่าต้องเป็นพระและก็ต้องระดับอาจารย์จริงๆจึงจะเขียนได้แบบนี้ แต่เข้ากับยุคสมัยมากกว่าครับผมว่า แตกต่างจาก โพธิธรรมทีปนี ของหลวงพ่อวัดดอน อยู่นิดนึ่งครับ แต่ก็ยอมรับว่าชอบอ่านมากทั้งสองเล่มครับ