วัดแสงแก้วโพธิญาณ พุทธธรรมในโครงสร้าง

ครูบาอริยชาติได้เมตตาถ่ายทอดเรื่องราวเกี่ยวกับตัวท่านให้ฟังว่า เมื่อตอนที่ท่านตัดสินใจบวชเป็นสามเณร เรื่อยมาจนถึงช่วงแรกของการอุปสมบทเป็นพระภิกษุ ความสนใจของท่านอยู่ที่การเรียนรู้ศาสตร์วิชาอาคม ตลอดจนการทำเครื่องรางของขลังต่าง ๆ จวบจนได้ศึกษาธรรมะอย่างลึกซึ้งจริงจัง ความคิดของท่านก็เปลี่ยนไป...


“ครูบาอายุ 17 ปี ครูบาสนใจในแนวไสยศาสตร์หรือเครื่องรางของขลัง แต่พออายุได้ 21 ปี ครูบามาคิดได้ว่าเครื่องรางของขลังมันไม่ใช่ของแท้ ของแท้คือธรรมะ และพออายุ 25 ปี ครูบาก็ได้เข้าใจในสาระธรรม ครูบาจึงอยากเตือนให้ทุกคนเข้าใจว่าธรรมะคือสิ่งประเสริฐ ธรรมะสามารถทำให้คนเป็นสุขได้ ก็เลยอยากให้ทุกคนได้เข้าถึงธรรม ได้เป็นสุขทั่วกัน แล้วจะรู้ว่าสุขนั้นไม่ได้อยู่ที่ไหน อยู่ที่ใจเรานี่เอง”


ในขณะเริ่มดำเนินการสร้างวัดแสงแก้วโพธิญาณ ครูบาอริยชาติมีอายุได้ 25 ปี จึงนับเป็นช่วงเวลาสำคัญแห่งการเปลี่ยนแปลงชีวิตและ “มุมมอง” ของท่านที่มีต่อโลกและสิ่งต่างๆ รอบตัว และมุมมองเกี่ยวกับธรรมะที่เป็นไปอย่างละเอียดลึกซึ้งมากขึ้นของท่านนี้เองก็ได้ถูกถ่ายทอดออกมาสู่ผลงานชิ้นสำคัญ นั่นคือ วัดแสงแก้วโพธิญาณ


สิ่งที่ยืนยันถึงความจริงดังกล่าวก็คือ นอกเหนือจากความยิ่งใหญ่และวิจิตรงดงามของสิ่งก่อสร้างและศาสนวัตถุต่างๆ ภายในวัดที่ปรากฏแก่สายตาแล้ว ครูบาอริยชาติยังได้สอดแทรกนัยสำคัญอันเป็น “สัจธรรม” แห่งชีวิตตามหลักพระพุทธศาสนาเอาไว้ในศิลปะต่างๆ อย่างหลากหลาย ทั้งนี้เพื่อเป็นพุทธานุสสติ หรือเป็นสิ่งเตือนใจให้ญาติโยมพุทธศาสนิกชนที่มาเยี่ยมเยือนได้พึงระลึกไว้นั่นเอง


ด้วยเหตุนี้ เมื่อพิจารณาในด้านโครงสร้างหรือรูปแบบในการก่อสร้างแล้ว จะเห็นว่าการออกแบบและตกแต่งวัดแห่งนี้ นอกจากแสดงออกถึงความเชื่อและวัฒนธรรมของชาวพุทธในดินแดนล้านนาอย่างชัดเจนแล้ว การแบ่งพื้นที่ใช้สอยตลอดจนแผนผังรูปแบบศาสนวัตถุและเสนาสนะต่างๆ ล้วนมีนัยที่สื่อความหมายในเชิงธรรมะและแฝงหลัก “พุทธธรรม” อันลึกซึ้งเอาไว้ในแทบทุกองค์ประกอบของผังวัด


วัดแสงแก้วโพธิญาณตั้งอยู่บนเนินเขาที่ไม่สูงนัก เมื่อมองลงไปจากเนินกว้างในจุดที่ก่อสร้างวัด จะเห็นบ้านเรือนของชาวบ้านอยู่เบื้องล่างอย่างชัดเจน ซึ่งก็คือหมู่บ้านป่าตึง และหมู่บ้านใกล้เคียงใน ต.เจดีย์หลวง และอาณาเขตอีกด้านหนึ่งเป็นป่าและที่สวนของชาวบ้านซึ่งอยู่โดยรอบบริเวณวัด
ด้วยสภาพภูมิประเทศดังกล่าว ทำให้ครูบาอริยชาติได้นำแนวคิดจากความเชื่อในทางพระพุทธศาสนา มาใช้ในการออกแบบส่วนต่างๆ ภายในวัด โดยแบ่งเนื้อที่ภายในบริเวณวัดออกเป็น 3 ส่วน ตามระดับความสูงของพื้นที่ซึ่งเล่นระดับเป็นชั้นๆ ได้แก่







ชั้นล่าง...โลกมนุษย์


คือบริเวณส่วนที่อยู่ด้านหน้าของวัด มีลักษณะเป็นลานกว้าง ใช้เป็นที่จอดรถสำหรับพุทธศาสนิกชนที่เดินทางมาทำบุญที่วัด โดยนอกจากจะปลูกต้นไม้ ไม้ดอก ไม้ประดับเพื่อตกแต่งและให้ร่มเงาแล้ว ยังจัดสร้างศาลาเล็กๆ ให้เป็นที่สาธารณะสำหรับพุทธศาสนิกชนได้พักผ่อนหย่อนใจอีกด้วย (ที่ว่า “โลกมนุษย์” นั้น หมายรวมตั้งแต่พื้นที่ส่วนเชิงเขาขึ้นมาจนถึงบริเวณหน้าวัด เนื่องจากเมื่อมองลงมาจากวัดแสงแก้วซึ่งตั้งอยู่บนเขา จะเห็นพื้นที่เชิงเขาเบื้องล่างที่เป็นบ้านเรือนชาวบ้านซึ่งอยู่คนละระดับความสูงอย่างชัดเจนนั่นเอง)


จากบริเวณหน้าวัดนี้เอง เมื่อมองเข้าไปตรงบันไดทางขึ้นจะเห็นถึงความยิ่งใหญ่อลังการของสถานที่และศิลปวัตถุต่างๆ ได้อย่างชัดเจน เนื่องจากที่บริเวณบันไดนาคอันเป็นทางขึ้นของวัด มี “สิงห์” ขนาดใหญ่มาก 1 คู่ (ความสูงของสิงห์ประมาณ 9 เมตร) ตั้งอยู่ด้านซ้ายและขวาของบันได




ชั้นกลาง... ชั้นสวรรค์-พรหมโลก


คือพื้นที่นับตั้งแต่ทางขึ้นบันไดนาคด้านหน้าวัดเป็นต้นไป จนถึงด้านหลังของวิหารซึ่งพื้นที่บริเวณนี้ใช้สำหรับการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและศาสนพิธีต่างๆ ตลอดจนใช้เป็นที่ปฏิบัติธรรมของพระภิกษุสงฆ์และฆราวาส


อนึ่ง หากพิจารณาตามพื้นที่ใช้งาน ส่วนนี้นับเป็นเขตพุทธาวาส เนื่องจากเป็นพื้นที่สำหรับพระสงฆ์ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาเป็นหลัก โดยสิ่งปลูกสร้างที่จัดให้อยู่ในพื้นที่นี้ ได้แก่ พระอุโบสถ พระวิหาร หอระฆัง หอไตร เป็นต้น


ชั้นบน...นิพพาน


เป็นชั้นสูงสุดของวัดแห่งนี้ โดยเป็นเขตสังฆาวาสคือสำหรับเป็นที่พำนักของพระสงฆ์ ตลอดจนเป็นที่กระทำสังฆกรรมของพระสงฆ์ ที่ชั้นนี้นอกจากจะเป็นที่ประดิษฐานของพระธาตุแห่งวัดแสงแก้วโพธิญาณแล้ว ยังเป็นส่วนที่ใช้ประดิษฐานรูปหล่อโลหะครูบาศรีวิชัยองค์ใหญ่ที่สุดในโลกอีกด้วย