4.เหตเกิด.เหตุละ&ธรรมสำหรับละความฟุ้งซ่านรำคาญใจ

เหตุเกิดอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)

อุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ) ย่อมเกิดด้วยอโยนิโสมนสิการ ในความไม่สงบแห่งใจ.
อาการที่ไม่สงบ ชื่อว่าความไม่สงบ.
คำนี้โดยอรรถก็คือ อุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)นั่นเอง.
เมื่อภิกษุทำอโยนิโสมนสิการให้เป็นไปมากๆในความไม่สงบแห่งใจนั้นอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ย่อมเกิด.

เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสไว้ (ในสังยุตตนิกาย มหาวารวรรค) ว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ความไม่สงบแห่งใจมีอยู่
การทำให้มากซึ่งอโยนิโสมนสิการ ในความไม่สงบแห่งใจนั้น
นี้เป็นอาหารเพื่อความเกิดแห่งอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ที่ยังไม่เกิด
หรือเพื่อทำอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ที่เกิดแล้ว ให้กำเริบเสิบสานยิ่งขึ้นดังนี้.


เหตุละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)

แต่อุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)นั้น จะละได้ก็ด้วยโยนิโสมนสิการในความสงบแห่งใจ กล่าวคือ สมาธิ.

เพราะฉะนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสไว้ (ในสังยุตตนิกาย มหาวารวรรค) ว่า

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ความสงบแห่งใจมีอยู่
การทำให้มากซึ่งโยนิโสมนสิการ ในความสงบแห่งใจนั้น
นี้เป็นอาหารเพื่อความไม่เกิดแห่งอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ที่ยังไม่เกิด
หรือเพื่อละอุทธัจจกุกกุจจะที่เกิดแล้วดังนี้.


ธรรมสำหรับละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)


อีกอย่างหนึ่ง ธรรม ๖ ประการ ย่อมเป็นไปเพื่อละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)คือ

๑. ความสดับมาก
๒. ความสอบถาม
๓. ความชำนาญในวินัย
๔. ความคบผู้เจริญ
๕. ความมีกัลยาณมิตร
๖. การเจรจาแต่เรื่องที่เป็นที่สบาย.

๑--จริงอยู่ เมื่อภิกษุแม้ร่ำเรียน ทั้งบาลี ทั้งอรรถกถานิกายหนึ่ง สอง-สาม-สี่ นิกาย หรือ ๕ นิกาย ย่อมละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ได้.
๒--แม้ด้วยความเป็นพหูสูต (พาหุสัจจะ ความเป็นผู้สดับมาก).
ภิกษุผู้มากด้วยการสอบถามสิ่งที่ควร และไม่ควรก็ดี
๓--ผู้ชำนาญ เพราะมีความชำนาญอันสั่งสมไว้ในวินัยบัญญัติก็ดี
๔--ผู้เข้าหาพระเถระผู้แก่ ผู้เฒ่าก็ดี
๕--คบกัลยาณมิตรผู้ทรงวินัย เช่น ท่านพระอุบาลีเถระก็ดี
ย่อมละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ได้.

๖--แม้ด้วยการเจรจา แต่เรื่องที่เป็นที่สบาย อันอาศัยสิ่งที่ควร และไม่ควร ในอิริยาบถทั้งหลาย มี ยืน นั่งเป็นต้น ก็ละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ได้.

เพราะฉะนั้น ท่านจึงกล่าวว่า
ธรรม ๖ ประการนี้ ย่อมเป็นไปเพื่อละอุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)
ภิกษุย่อมรู้ชัดว่า เมี่ออุทธัจจกุกกุจจะ(ความฟุ้งซ่านรำคาญใจ)ละได้แล้วด้วยธรรม ๖ ประการนี้
อุทธัจจะ(ความฟุ้งซ่าน) จะไม่เกิดต่อไปด้วย อรหัตมรรค
กุกกุจจะ(ความรำคาญใจ) ไม่เกิดต่อไปด้วย อนาคามิมรรค.

ที่มา

http://202.57.162.77/tripitaka/default.php?cat=1400110


พจนานุกรมพุทธศาสน์ฉบับประมวลศัพท์

http://www.dhammalife.com/dhamma/vocab/


โยนิโสมนสิการ
การทำในใจโดยแยบคาย, กระทำไว้ในใจโดยอุบายอันแยบคาย, การพิจารณาโดยแยบคาย คือพิจารณาเพื่อเข้าถึงความจริงโดยสืบค้นหาเหตุผลไปตามลำดับจนถึงต้นเหตุ แยกแยะองค์ประกอบจนมองเห็นตัวสภาวะและความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัยหรือตริตรองให้รู้จักสิ่งที่ดีที่ชั่ว ยังกุศลธรรมให้เกิดขึ้นโดยอุบายที่ชอบ ซึ่งจะมิให้เกิดอวิชชาและตัณหา, ความรู้จักคิด, คิดถูกวิธี


อโยนิโสมนสิการ
การทำในใจโดยไม่แยบคาย, การไม่ใช้ปัญญาพิจารณา, ความไม่รู้จักคิด, การปล่อยให้อวิชชาตัณหาครอบงำ; เทียบ โยนิโสมนสิการ