เหตุที่ทำให้พระพุทธศาสนาในอินเดียเสื่อม ความเห็นของอาจารย์เสถียร โพธินันทะ

​

ความเห็นของอาจารย์เสถียร โพธินันทะ
เหตุที่ทำให้พระพุทธศาสนาในอินเดียเสื่อมไปหมด เพราะ

1. ในขณะที่พระพุทธศาสนารุ่งเรืองสูงสุด แม้ในสมัยพุทธกาลเองประชาชนชาวอินเดียก็นับถือ ศาสนาพราหมณ์มั่นคงอยู่ ศาสนาพราหมณ์ส่วนใหญ่ยังไม่ได้เสื่อมไป
2. ในสมัยหลังพุทธกาล แม้จะมีกษัตริย์ที่เป็นองค์อุปถัมภ์พระพุทธศาสนา เช่น พระเจ้าอโศกมหาราช แต่ก็ไม่ได้เบียดเบียนศาสนาอื่น ๆ ไม่ได้มีวัตถุประสงค์เพื่อการล้มล้างศาสนาพราหมณ์ หรือการใช้อำนาจทางการเมืองเพื่อฝังรากศาสนาลงในใจของประชาชนทั้งหมด
แตกต่างจากศาสนาคริสเตียน หรือศาสนาอิสลาม แผ่ไปถึงไหนก็ใช้อำนาจครอบงำบังคับให้วัฒนธรรมเดิมถูกถอนรากถอนโคนออก แล้วบังคับให้นับถือศาสนาของตนแทน
ส่วนพระพุทธศาสนาที่แผ่ไปถึงไหน ก็อะลุ้มอะล่วยปรองดองกับศาสนาถิ่นเดิม เกลือกกลั้วผสมผสานกันได้
3. หลักการในพระพุทธศาสนาให้เสรีภาพแก่บุคคล มิได้มีการเรียกร้องความภักดีพลีชีวิตเพื่อศาสนา
ของตน ดังเช่นศาสนาอื่น ๆ ความรู้สึกของชาวพุทธในเรื่องการป้องกันรักษาพระศาสนาของตน จึงมิได้รุนแรง ไม่มากพอเหมือนศาสนาที่รบเร้าเรื่องความภักดีเป็นใหญ่
4. ความเสื่อมภายในคณะสงฆ์เอง มีการแตกแยกออก เป็นหลายหมู่หลายเหล่า ต่างถือพวกถือหมู่วิวาทกัน
5. พระสัทธรรมดั้งเดิมได้ถูกบรรดาคณาจารย์ของนิกายต่าง ๆ ทั้งมหายาน และหินยาน
อรรถาธิบายทำให้เป็นของยากขึ้น ทำให้เป็นอภิปรัชญามากขึ้น สำหรับการโต้เถียงประเทืองปัญญาตีโวหารกัน มากกว่าใช้สำหรับปฏิบัติกันจริง ๆ ในชีวิต
พุทธศาสนาจึงกลายเป็นของยากสำหรับสามัญชนไป กลายเป็นสมบัติของนักปราชญ์กลุ่มหนึ่งในกำแพงวัดเท่านั้น ชาวบ้านทั่วไปไม่รู้ว่าพุทธศาสนาคืออะไร?
วัฒนธรรมทางพระพุทธศาสนา มีอยู่เฉพาะแต่ภายในวัดทั้งหลายเท่านั้น ไม่ได้มีปฏิบัติการเกี่ยวกับฆราวาสเลย และเมื่อวัดเหล่านี้ถูกรุกรานทำลาย หรือขาดราชูปถัมภ์ ก็ถูกทอดทิ้งให้เสื่อมโทรมไป แล้วพระพุทธศาสนาก็จะเสื่อมไปด้วย
6. ในสมัยราชวงศ์คุปตะ พวกพราหมณ์เห็นว่าจะเอาชนะพวกพุทธโดยตรงไม่ได้ ก็ใช้วิธีกลืนพุทธอย่างสุขุม โดยอ้างว่าพระพุทธเจ้าเป็นนารายณ์อวตาร ผู้นับถือพุทธก็คือนับถือฮินดูนั่นเอง ส่วนผู้ที่นับถือฮินดูอยู่แล้วก็ไม่ต้องไปเปลี่ยนเป็นศาสนาพุทธ ทำให้ฮินดูมีมากขึ้นในขณะที่พุทธมีน้อยลง
7. ชาวพุทธเองกลับยอมลดคุณภาพของตน โดยไปเอาลัทธิฮินดูเข้ามาปฏิบัติ เกิดเป็นลัทธิมนตรยาน เป็นต้น เท่ากับเป็นการยอมแพ้อย่างสิ้นเชิง
8. เมื่อพ้นสมัยคุปตะแล้ว ฝ่ายฮินดูมีนักปราชญ์เก่ง ๆ เกิดขึ้นหลายคนฝ่ายพุทธไม่สามารถโต้วาทีชนะได้ ฐานะของพุทธจึงตกต่ำลงมาก
9. ครั้นเมื่อศาสนาอิสลามรุกราน ได้ทำลายล้างทั้งชีวิต และทรัพย์สินอย่างบ้าเลือดป่าเถื่อน จนไม่มีใครต้านทานได้ ต้องหลบหนีออกจากอินเดียไปจนหมด
10. พวกพราหมณ์มีทั้งคฤหัสถ์และบรรพชิต เป็นผู้รับถ่ายทอดความรู้ทางพระเวท จึงสามารถสืบต่อกันไปได้นาน ส่วนพระพุทธศาสนาความรู้ทั้งหมดไปอยู่กับพระภิกษุเท่านั้น เมื่อสถาบันสงฆ์ถูกทำลาย เช่น ถูกห้ามไม่ให้บวช ถูกฆ่าตาย ความรู้ในทางศาสนาจึงไม่มีผู้สืบต่อ และหมดสิ้นลงในระยะเวลาอันรวดเร็วเพียงไม่กี่ชั่วคน
เหตุผลทั้งหมดนี้จึงทำให้พระพุทธศาสนาเสื่อมไปจากอินเดีย
พุทธบริษัททั้งหลายคงจะต้องหาทางป้องกันพระพุทธศาสนาไม่ให้เสื่อมสูญไปจากประเทศต่าง ๆ และต้องสืบต่อพระสัจธรรมที่แท้จริง โดยเพียรพยายามทำตนให้ได้รับคุณวิเศษบรรลุมรรคผลนิพพาน ตามครรลองแห่งพระสัทธรรมที่แท้จริงที่สามารถดับทุกข์ได้จริง ตามกฏแห่งอริยสัจสี่ ไม่ต้องเป็นทาสของกิเลส ไม่ต้องเป็นทาสของปัญญาจากผู้ใด เมื่อนั้นพระพุทธศาสนาไม่มีวันเสื่อมสูญไป จากโลกนี้โดยเด็ดขาด

 

อนุโมทนาสาธุ
เหตุแห่งความเสื่อมของพระพุทธศาสนาในอินเดีย