พระวังหน้า ที่หลวงปู่บรมครูเทพโลกอุดรเสก ถ้าต้องการที่จะได้.....

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c1/chapter1_3.htm

การขนานนามชื่อวัด

วัดต่างๆที่ปรากฏนามเพื่อเรียกขานกันนั้น มีที่มาแห่งการตั้งชื่อกันดังนี้[18]​

<TABLE class=MsoTableGrid style="BORDER-LEFT-COLOR: #ffffff; BACKGROUND: #f3f3f3; BORDER-BOTTOM-COLOR: #ffffff; MARGIN-LEFT: 5.4pt; WIDTH: 432px; BORDER-TOP-STYLE: solid; BORDER-TOP-COLOR: #ffffff; BORDER-RIGHT-STYLE: solid; BORDER-LEFT-STYLE: solid; BORDER-COLLAPSE: collapse; BORDER-RIGHT-COLOR: #ffffff; BORDER-BOTTOM-STYLE: solid" cellSpacing=0 borderColorDark=#ffffff cellPadding=0 borderColorLight=#ffffff border=0><TBODY><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top rowSpan=2>

1. ขนานนามตามสิ่งสำคัญที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธเจ้า​

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดพระศรีสรรเพชญ์ อยุธยา

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดพระบรมธาตุฯ นครศรีธรรมราช

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

<?xml:namespace prefix = v ns = "urn:schemas-microsoft-com:vml" /><v:shapetype class=inlineimg id=_x0000_t75 title="Tongue out" path=" m@4@5 l@4@11@9@11@9@5 xe" stroked="f" filled="f" o:spt="75" src="images/smilies/tongue-smile.gif" alt="" border="0" o:p</v:shapetype>referrelative="t" coordsize="21600,21600"><v:stroke joinstyle="miter"></v:stroke><v:formulas><v:f eqn="if lineDrawn pixelLineWidth 0 "></v:f><v:f eqn="sum @0 1 0 "></v:f><v:f eqn="sum 0 0 @1 "></v:f><v:f eqn="prod @2 1 2 "></v:f><v:f eqn="prod @3 21600 pixelWidth "></v:f><v:f eqn="prod @3 21600 pixelHeight "></v:f><v:f eqn="sum @0 0 1 "></v:f><v:f eqn="prod @6 1 2 "></v:f><v:f eqn="prod @7 21600 pixelWidth "></v:f><v:f eqn="sum @8 21600 0 "></v:f><v:f eqn="prod @7 21600 pixelHeight "></v:f><v:f eqn="sum @10 21600 0 "></v:f></v:formulas><V:path o:connecttype="rect" gradientshapeok="t" o:extrusionok="f"></V:path>ffice:eek:ffice" /><?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com</o:lock><v:shape id=_x0000_s1032 style="WIDTH: 103.5pt; HEIGHT: 76.5pt" coordsize="21600,21600" href="image/DSC08669.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter1_3.files/image001.jpg" o:title="DSC08669"></v:imagedata></v:shape>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

<v:shape id=_x0000_s1031 style="WIDTH: 65.25pt; HEIGHT: 86.25pt; mso-position-horizontal-relative: char; mso-position-vertical-relative: line" coordsize="21600,21600" href="image/DSC08814.JPG" type="#_x0000_t75" wrapcoords="-157 0 -157 21392 21600 21392 21600 0 -157 0"><v:imagedata blacklevel="3932f" src="chapter1_3.files/image003.jpg" o:title="DSC08814"></v:imagedata></v:shape>​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top rowSpan=2>

2. ขนานนามตามฐานานุศักดิ์ของผู้สร้าง ผู้สร้างอุทิศให้​

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดราชบูรณะ อยุธยา

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดวรเชษฐาราม อยุธยา​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top rowSpan=2>

3. ขนานนามตามเหตุการณ์ที่เป็นศุภนิมิตร​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดอรุณราชวราราม ธนบุรี

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

<v:shape id=_x0000_s1030 style="WIDTH: 67.5pt; HEIGHT: 89.25pt" coordsize="21600,21600" href="image/DSC05470.JPG" type="#_x0000_t75" o:allowoverlap="f" wrapcoords="-49 0 -49 21534 21600 21534 21600 0 -49 0"><v:imagedata src="chapter1_3.files/image005.jpg" o:title="DSC05470"></v:imagedata></v:shape>​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom rowSpan=2>

4. ขนานนามตามชื่อวัดสำคัญแต่โบราณ​

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดพระเชตุพนฯ กรุงเทพฯ

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดมเหยงคณ์ อยุธยา

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom rowSpan=2>

5. ขนานนามตามลักษณะสิ่งสำคัญภายในวัด​

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดพระสี่อิริยาบถ กำแพงเพชร

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดระฆังโฆษิตาราม ธนบุรี​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

<v:shape id=_x0000_s1029 style="WIDTH: 94.5pt; HEIGHT: 69.75pt" coordsize="21600,21600" href="image/DSC08387.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter1_3.files/image006.jpg" o:title="DSC08387"></v:imagedata></v:shape>​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom rowSpan=2>

6. ขนานนามตามนามตำบลที่ตั้งหรือสภาพพื้นที่ตั้ง​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดบางขนุน นนทบุรี

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

<v:shape id=_x0000_s1028 style="WIDTH: 60.75pt; HEIGHT: 81.75pt; mso-position-horizontal-relative: char; mso-position-vertical-relative: line" coordsize="21600,21600" href="image/DSC08450.JPG" type="#_x0000_t75" wrapcoords="-160 0 -160 21386 21600 21386 21600 0 -160 0"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter1_3.files/image007.jpg" o:title="DSC08450"></v:imagedata></v:shape>​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom rowSpan=2>

7. ขนานนามตามชื่อผู้สร้าง​

​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดพิชัยญาติการาม ธนบุรี

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดประยุรวงศาราม ธนบุรี​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

<v:shape id=_x0000_s1027 style="WIDTH: 103.5pt; HEIGHT: 76.5pt" coordsize="21600,21600" href="image/DSC08405.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter1_3.files/image009.jpg" o:title="DSC08405"></v:imagedata></v:shape>​

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 138px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top rowSpan=2>

8. ขนานนามจากสาเหตุอื่นๆ ซึ่งมีผู้ตั้งขึ้นหรือเรียกขาน​

</TD></TR><TR><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 145px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

</TD><TD style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #d9d9d9; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 149px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วัดไก่เตี้ย ธนบุรี​

</TD></TR></TBODY></TABLE>

​

<DL><DD>เชิงอรรถ
</DD></DL>
<DL><DD>[18] เนตรนภิศ นาควัชระ และคณะ, วัดในกรุงเทพฯ,(กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,2525 พิมพ์เนื่องในโอกาสสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี), หน้า 10-11.และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, มูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม (พระนคร : โรงพิมพ์กรมอุทกศาสตร์, 2499, พิมพ์แจกในงานฌาปนกิจศพ นางสอิ้ง หงส์ประสิทธิ์ ณ เมรุวัดระฆังโฆสิตาราม ธนบุรี, 11 กันยายน 2499), หน้า 21-24.
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c1/chapter1_4.htm

ความสัมพันธ์ระหว่างบ้าน วัด วัง

ความสัมพันธ์ระหว่างบ้านกับวัด :
สังคมไทยเคารพศรัทธาต่อพระภิกษุมาก เนื่องเพราะเชื่อว่า พระภิกษุ นั้น[19]เป็นผู้มีความรู้มากกว่าฆราวาส เป็นผู้ทรงศีล ย่อมพูดแต่สิ่งเท็จจริง และเป็นครูบาอาจารย์ ความสัมพันธ์ระหว่างคนในชุมชนที่มีต่อวัดจึงผูกพันแนบแน่นกับวิถีชีวิตของทุกคนนับแต่เกิดจนตาย คำสั่งสอนจึงได้รับความเชื่อถืออย่างไร้ความคลางแคลงใจ ดังนั้นพระสงฆ์จึงกลายเป็นที่พึ่งของสังคมในทุกๆเรื่อง ไม่ว่าในทางที่เป็นมงคลและอัปมงคล
ส่วน วัด นั้นเป็นสถานที่รับใช้บริการงานประเพณีการทำบุญต่างๆเพื่อให้เกิดกุศลบุญแก่ฆราวาส เนื่องในวันสำคัญทางศาสนาซึ่งมีอยู่แทบตลอดทั้งปี รวมทั้งเป็น
- สถานที่ให้การศึกษาแก่ชุมชน นับแต่การบวชเณรจนถึงบวชเป็นพระภิกษุ
- สถานที่ให้ความสงบเยือกเย็นทางใจ เช่น การแสดงพระธรรมเทศนา การฝึกปฏิบัติ ธรรม สมาธิ
- เป็นสถานที่ชุมนุมของสังคมทุกกาลวาระ เช่น การประชุมกรรมการหมู่บ้าน งานเทศกาลรื่นเริงที่มีการออกร้าน มีมหรสพต่างๆ เป็นต้น
- เป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมเนื่องในการตาย เช่น การตั้งศพสวดพระอภิธรรม การเผาศพ

กลับไปที่เมนู​

<HR align=right width="90%" color=#c0c0c0>ความสัมพันธ์ระหว่างวัดกับวัง :
พระมหากษัตริย์ในอุดมคติของสังคมไทย จะสมบูรณ์แบบได้นั้น ต้องแสดงศักยภาพของพระองค์ใน 2 ลักษณะ คือ ความเป็นพระจักรพรรดิราช ที่สามารถปกป้องปวงประชาให้อยู่เย็นเป็นสุขจากศัตรู และ ความเป็นพระมหาธรรมราชา หมายถึง พระราชาผู้ทรงคุณธรรม ดังนั้นพระมหากษัตริย์ไทยทุกพระองค์จึงทรงดำเนินนโยบายตามแนวความคิดดังกล่าวนี้มาโดยตลอด โดยการสร้างบูรณะปฏิสังขรณ์วัดวาอารามต่างๆก็เพื่อส่งเสริมให้ภาพลักษณ์แห่งความเป็น “ธรรมราชา” ของพระองค์สมบูรณ์แบบขึ้น นอกเหนือจากการอาศัยศาสนามาช่วยในพิธีกรรมต่างๆนั่นเอง
<HR align=right width="90%" color=#c0c0c0>ความสัมพันธ์ระหว่างบ้าน วัด และวัง :
ความสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นในสังคมไทยดังกล่าวมาทั้งหมด มีความเกี่ยวเนื่องกับสถาบันหลัก 3 ประเภท คือ บ้าน วัด และวัง สถาบันทั้ง 3 หน่วยนี้มีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องซึ่งกันและกันตลอดเวลา โดย “วัง” นั้นอยู่ในสถานะของที่ประทับแห่งกษัตริย์หรือผู้นำของสังคมและประเทศชาติ วังจึงเป็นเสมือนหนึ่งสัญลักษณ์แห่งศูนย์รวมในทางอาณาจักร ในขณะที่ “บ้าน” เป็นที่พักอาศัยของเหล่าทวยราษฎร เป็นหนึ่งในโครงสร้างพื้นฐาน สำหรับ “วัด” อันเป็นที่ตั้งของพุทธสถานนั้น ก็จะดำรงอยู่ในฐานะศูนย์รวมทางจิตใจที่เป็นตัวกลางเชื่อมระหว่าง “วัง” กับ “บ้าน” หรืออีกนัยยะหนึ่งระหว่าง “กษัตริย์” กับ “ราษฎร” เมื่อไทยรับเอาอิทธิพลความเชื่อในเรื่องของ “สมมุติเทพ” จากขอมเข้ามาใช้ในสังคมสมัยอยุธยา ภาพลักษณ์และบทบาทแห่งกษัตริย์ของไทยยิ่งมีความสูงส่งและศักดิ์สิทธิ์ยิ่งขึ้น จนทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างสถาบันกษัตริย์กับราษฎรกลับมีช่องว่างห่างกันมาก “วัด” จึงเป็นเสมือนสายใยที่เชื่อมโยงช่องว่างดังกล่าวนั้น วัดสำคัญๆโดยเฉพาะอย่างวัดมหาธาตุ ถูกสถาปนาขึ้นด้วยชนชั้นปกครองทั้งสิ้น เนื่องจากต้องอาศัยกำลังและทรัพย์วัสดุในการก่อสร้างจำนวนมาก วัดที่พระมหากษัตริย์ทรงสร้างขึ้นจึงวิจิตรบรรจงงดงาม เมื่อวัดดังกล่าวถูกสร้างขึ้นเพื่อใช้เป็นศูนย์รวมในทางจิตใจของชุมชน กษัตริย์ในฐานะผู้สร้างวัดก็ย่อมได้รับความเคารพศรัทธาและซื่อสัตย์จงรักภักดีจากทวยราษฎร์ในชุมชนนั้นโดยปริยาย อำนาจและพลังมวลชนที่กษัตริย์พึงจะได้มา อาศัยการสื่อผ่านทางเจ้าอาวาสวัดต่างๆนี้โดยตรง นี่คือความสัมพันธ์ระหว่างความหมายของบ้าน วัด และวัง
โดยสรุปแล้ววัดในสถานะที่เป็นศูนย์กลางของสังคมจึงมีความสำคัญและบทบาทหน้าที่ดังนี้ คือ[20]
1.วัดในฐานะตัวแทนความเจริญและความมั่นคงของแผ่นดิน
2.วัดในฐานะสถาบันผู้สืบทอดศาสนาให้ยั่งยืน
3.วัดในฐานะสถานที่ให้การศึกษา

4.วัดในฐานะที่พึ่งทางกายและใจของสังคม ​

5.วัดในฐานะศูนย์รวมของศิลปกรรม ​

กลับไปที่เมนู​

​

<HR align=right width="90%" color=#c0c0c0>

<DL><DD>เชิงอรรถ
</DD></DL>
<DL><DD>[19] ชัย เรืองศิลป์, ประวัติศาสตร์ไทยสมัย พ.ศ. 2352-2453 ด้านสังคม (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์อมรการพิมพ์, มปท.), หน้า 433.
</DD></DL>
<DL><DD>[20] เนตรนภิศ นาควัชระ และคณะ, เรื่องเดียวกัน, หน้า 252-288.
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-0.htm

การใช้พื้นที่ของวัด

วัดโดยทั่วไปนิยมแบ่งเขตพื้นที่ภายในออกเป็น 3 ส่วนใหญ่ๆ คือ

1. เขตพุทธาวาส
2. เขตสังฆาวาส
3. เขตธรณีสงฆ์

​

เขตพุทธาวาส

เป็นพื้นที่สำหรับพระสงฆ์ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา เป็นเสมือนสัญลักษณ์แห่งสถานที่ประทับขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะคำว่าพุทธาวาส มีความหมายเป็น สถานที่ประทับของพระพุทธเจ้า (พุทธาวาส = พุทธะ+อาวาส) เขตพุทธาวาสมักประกอบด้วยสถาปัตยกรรมหลักสำคัญๆ ที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธองค์และพิธีกรรมต่างๆ คือ

1. พระเจดีย์ พระมณฑป พระปรางค์ : อาคารที่สร้างเพื่อใช้เป็นศูนย์กลางหลักของวัด
2. พระอุโบสถ : อาคารที่ใช้ประกอบพิธีกรรมในการทำสังฆกรรม
3. พระวิหาร : อาคารที่ใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาระหว่างพระสงฆ์และฆราวาส
4. เจดีย์ (มณฑป, ปรางค์)ราย เจดีย์ (มณฑป, ปรางค์)ทิศ : อาคารที่ใช้บรรจุอัฐิ หรือประกอบเพื่อให้ผังรวมสมบูรณ์
5. หอระฆัง : อาคารที่ใช้เป็นเครื่องตีบอกเวลาสำหรับพระภิกษุสงฆ์
6. ศาลาต่างๆ เช่น
- ศาลาราย : อาคารที่ใช้เป็นที่นั่งพักของผู้มาเยือน
- ศาลาทิศ : อาคารที่ใช้ล้อมอาคารสำคัญสำหรับให้คฤหัสถ์นั่งพัก หรือประกอบเพื่อให้ผังรวมสมบูรณ์
7. พระระเบียง : อาคารที่ล้อมอาคารหลักสำคัญหรือล้อมแสดงขอบเขตแห่งพุทธาวาส

8. พลับพลาเปลื้องเครื่อง : อาคารที่ใช้สำหรับเป็นที่พระมหากษัตริย์เปลี่ยนชุดฉลองพระองค์ในวาระที่ทรงเสด็จพระราชดำเนินเพื่อบำเพ็ญพระราชกุศล​

พระเจดีย์ พระปรางค์ และพระมณฑปถือเป็นอาคารที่สำคัญที่สุดในฐานะหลักประธานของวัด จึงมักถูกวางตำแหน่งลงในผังตรงส่วนที่สำคัญที่สุดของเขตพุทธาวาส เช่น บริเวณกึ่งกลางหรือศูนย์กลางหรือแกนกลางของผัง อาคารสำคัญรองลงมากลุ่มแรกคือ พระอุโบสถและพระวิหาร ซึ่งอาคารทั้ง 2 ประเภทนี้มักใช้ประกอบคู่กันกับพระเจดีย์เสมอ หรืออาจใช้ประกอบร่วมกันทั้ง 3 ประเภท คือ พระอุโบสถ พระเจดีย์ และพระวิหาร ทั้งนี้เนื่องเพราะอาคารทั้ง 2 ใช้เป็นสถานที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนา พระอุโบสถหรือพระวิหารจึงมักวางทางด้านหน้าของพระเจดีย์เสมอในลักษณะของแนวแกนดิ่ง เพื่อว่าเวลาประกอบพิธีกรรม ทุกผู้ทุกนาม ณ ที่นั้นจะได้หันหน้าไปยังพระองค์ และถึงแม้ว่าบางครั้งจะมีการใช้ประกอบร่วมกันทั้ง 3 อย่างก็ตาม อาทิเช่น พระวิหารวางด้านหน้าสุด มีพระเจดีย์อยู่กลาง และพระอุโบสถอยู่ด้านหลัง ตัวพระอุโบสถด้านหลังนั้น ก็มักจะหันส่วนหน้าของอาคารไปทางด้านหลังด้วย เพื่อว่าเวลาที่เข้าไปทำสังฆกรรม จะยังคงสามารถหันหน้าเข้าสู่องค์พระเจดีย์ได้เช่นเดียวกัน

อย่างไรก็ตามตำแหน่งของอาคารก็ไม่มีข้อกำหนดเป็นกฎเกณฑ์ตายตัวเสมอไป(ยกเว้นพระเจดีย์ ที่ยังคงตั้งอยู่ในตำแหน่งหลัก) ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับแนวความคิดและคตินิยมของแต่ละสมัยเป็นปัจจัยสำคัญ
สำหรับอาคารประเภทอื่นๆ เช่น พระระเบียง ศาลาราย จะปรากฏร่วมในผังในลักษณะอาคารรองกลุ่มที่ 2 ซึ่งเป็นเพียงองค์ประกอบที่สร้างให้ผังมีความสมบูรณ์ยิ่งขึ้น ไม่ว่าจะในแง่ของประโยชน์ใช้สอย หรือในเชิงความหมายของสัญลักษณ์ตามคติความเชื่อก็ตาม โดยมักปรากฏในลักษณะที่โอบล้อมกลุ่มอาคารหลักประธานสำคัญเหล่านั้น

กลับไปที่เมนู​

ลักษณะการวางตำแหน่งอาคารในผังเขตพุทธาวาส

พื้นฐานพุทธสถาปัตยกรรมของไทยมีแบบแผนและแนวความคิดรวมทั้งคติความเชื่อที่ได้รับอิทธิพลจากอินเดียและลังกา เนื่องจากศาสนาพุทธในไทยได้รับการเผยแพร่มาจากทั้งอินเดียโดยตรง และผ่านทางลังกา แม้ว่าจะมีเปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย แต่การพัฒนาและการเปลี่ยนแปลงนั้นยังคงตั้งอยู่บนกรอบของเค้าโครงที่เป็นแม่บทเดิม นั่นคือการสร้างพระเจดีย์ให้เป็นประธานของพระอาราม โดยมีพระวิหารซึ่งเป็นสถานที่สำหรับประกอบพิธีกรรมอยู่เบื้องหน้า ซึ่งได้พัฒนาการมาจากการสร้างพระเจดีย์อยู่ตอนท้ายของ “เจติยสถาน” ภายในถ้ำวิหารของพุทธสถานในอินเดีย ก่อนที่จะมีการสร้างอาคารที่เป็นพระวิหารในที่แจ้งขึ้น โดยพระเจดีย์นั้นหลุดออกไปอยู่นอกอาคาร พร้อมๆกับสร้างรูปพระพุทธรูปไว้ ณ ตำแหน่งที่เคยตั้งพระเจดีย์ภายในห้องพิธีนั้น เพื่อใช้เป็นสัญลักษณ์แทนองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในฐานะองค์ประธานของการประชุมกิจของสงฆ์ที่จะมีขึ้น[ii]
พุทธสถานในประเทศไทยก็อาศัยกฎเกณฑ์ของการวางแผนผังเช่นนี้มาใช้ในวิถีปฏิบัตินับแต่พุทธศตวรรษที่ 11 ตรงกับสมัยทวาราวดีเป็นต้นแบบสืบมาจนถึงปัจจุบัน บนความเปลี่ยนแปลงและคลี่คลาย แบบอย่างของแผนผังที่มีอาคารหลัก คือพระเจดีย์(พระปรางค์, พระมณฑป) พระวิหาร และพระอุโบสถ ในลักษณะต่างๆกัน 5 แบบ ดังนี้
1. ผังแบบแนวแกนเดี่ยว หมายถึงการออกแบบผังพุทธาวาสที่มีพระเจดีย์(พระปรางค์ พระมณฑป)และพระวิหาร หรือพระเจดีย์(พระปรางค์, พระมณฑป) และพระอุโบสถ หรือทั้งพระเจดีย์(พระปรางค์, พระมณฑป) พระอุโบสถและพระวิหารวางเรียงอยู่บนแนวแกนหลักประธานเพียงแนวเดียว
เช่น - วัดราชประดิษฐ์ กรุงเทพฯ (พระวิหารและพระเจดีย์)
- วัดกุฎีดาว จ.อยุธยา (พระอุโบสถ พระเจดีย์ และพระวิหาร)

2. ผังแบบแนวแกนคู่ หมายถึง การออกแบบแผนผังพุทธาวาส โดยการสร้างแนวแกนประธาน 2 แนวขนานคู่กัน ทั้งนี้เพื่อหมายให้แนวแกนทั้ง 2 มีความสำคัญเท่าๆกัน แล้วกำหนดวางอาคารหลักสำคัญลงบนแนวแกนทั้ง 2 นั้น
เช่น - ผังวัดสุวรรณาราม ธนบุรี

3. ผังแบบแนวขนาน 3 แกน หมายถึง การออกแบบแผนผังพุทธาวาส โดยการสร้างแกนประธานขึ้น 3 แนวขนานกัน หรือการสร้างแนวแกนหลักประธานขึ้นแกนหนึ่งแล้วสร้างแนวแกนย่อยหรือแกนรองประกบขนานอีก 2 ข้างแนวแกนนั้น ก่อนวางอาคารหลักสำคัญแต่ละแนวแกน
เช่น - ผังวัดเทพธิดาราม กรุงเทพฯ
- ผังวัดเฉลิมพระเกียรติ จ.นนทบุรี

4. ผังแบบแนวแกนฉาก หมายถึง การออกแบบแผนผังพุทธาวาส โดยการสร้างแนวแกนประธานขึ้นแกนหนึ่งแล้วสร้างแนวแกนย่อยวางขวางในทิศทางที่ตั้งฉากกับแกนประธาน มีพระวิหารอยู่หน้าพระเจดีย์ประธาน พระอุโบสถวางขวางในทิศทางตั้งฉากในตอนท้ายของพระเจดีย์
เช่น - ผังวัดนางพญา จ.สุโขทัย
- ผังวัดมกุฎกษัตริยาราม กรุงเทพฯ

5. ผังแบบกากบาท หมายถึง การออกแบบแผนผังพุทธาวาส โดยการสร้างแนวแกนประธานขึ้นแกนหนึ่งแล้วสร้างแนวแกนย่อยอีกแนว วางขวางในทิศทางที่ตั้งฉากตัดกับแกนประธาน ผังลักษณะนี้มักเป็นวัดที่มีพระวิหารหลวง พระวิหารทิศและพระระเบียงชักเป็นวงล้อมพระเจดีย์หรือพระปรางค์ประธาน
เช่น - ผังวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพฯ

กลับไปที่เมนู
หน้าต่อไป​

<HR align=left width="33%" SIZE=1>เชิงอรรถ
น. ณ ปากน้ำ, “วิวัฒนาการสถูปเจดีย์”. วารสารเมืองโบราณ ปีที่ 10 ฉบับที่ 4 ตุลาคม – ธันวาคม 2527, หน้า 91-93.

[ii] กรมศิลปากร, วิวัฒนาการพุทธสถานของไทย, “โบสถ์และวิหารในประเทศไทย”, โดยจารุณี อินเฉิดฉาย, (กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้ง กรุ๊ฟ จำกัด, 2533 เนื่องในเทศกาลปุริมพรรษา ปี 2533), หน้า 95.

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-02.htm

การใช้พื้นที่ของวัด (ต่อ)

เขตสังฆาวาส
หมายถึงขอบเขตบริเวณพื้นที่ส่วนหนึ่งของวัด ที่กำหนดไว้ให้เป็นที่อยู่อาศัยของพระภิกษุสงฆ์ เพื่อให้สามารถปฏิบัติภารกิจส่วนตัวที่ไม่เกี่ยวเนื่องกับพิธีการใดทางศาสนาโดยตรง คำว่า สังฆาวาส มาจาก สงฆ์ + อาวาส แปลว่า ที่อยู่แห่งหมู่สงฆ์ พื้นที่บริเวณนี้จึงมักมีขอบเขตที่มิดชิดและประกอบไปด้วยอาคารสถาน ที่สัมพันธ์เฉพาะกับกิจกรรมและวัตรปฏิบัติที่เป็นวิถีแห่งการดำเนินชีวิตของเพศสมณะเท่านั้น อันได้แก่
1. กุฏิ : อาคารที่ใช้สำหรับอาศัยหลับนอน
2. กัปปิยกุฎี : โรงเก็บอาหาร
3. หอฉัน : อาคารที่ใช้เป็นที่ฉันภัตตาหาร
4. วัจจกุฎี : อาคารสำหรับใช้ขับถ่าย
5. ศาลาการเปรียญ : อาคารที่ใช้เป็นที่เรียนหนังสือของพระสงฆ์
6. หอไตร : อาคารที่ใช้เก็บรักษาคัมภีร์ทางศาสนา
7. ชันตาฆร : โรงรักษาไฟและต้มน้ำ
8. ธรรมศาลา : โรงเทศนาธรรม
9. ห้องสรงน้ำ : ห้องชำระกาย
10. ศาลาท่าน้ำ : อาคารที่ใช้เป็นท่าและทางเข้าสู่วัดทางน้ำ

กลับไปที่เมนู​

ลักษณะการวางตำแหน่งอาคารในผังเขตสังฆาวาส

กุฏิถือเป็นอาคารหลักสำคัญ โดยมีอาคารประเภทอื่นประกอบเพื่อประโยชน์ใช้สอยที่เกี่ยวเนื่องกัน ส่วนใหญ่ไม่มีกฎเกณฑ์การวางผังมากนัก นอกจากบางประเภทของวัด ชั้นของวัด ที่ตั้ง รวมทั้งขนาดยังมีผลต่อการจัดวางผังของเขตนี้ กล่าวคือหากเป็นวัดราษฎร์ขนาดเล็กอยู่ในแถบถิ่นชนบท นิยมวางตัวกุฏิกระจายตัวเป็นหลังๆ อาคารที่เป็นองค์ประกอบรองหลังอื่นๆ ก็จะจัดวางอยู่ในตำแหน่งที่สะดวกต่อการใช้สอยของพระภิกษุ ส่วนใหญ่จะจัดกุฏิให้อยู่เป็นกลุ่ม โดยอาจแยกเป็นหลังๆหรือต่อเชื่อมด้วยชานเป็นหมู่หรือคณะฯ มีหอฉันอยู่ตรงกลางชาน ถัดเลยออกมาก็จะเป็นเรือนเว็จกุฎี ซึ่งปัจจุบันอาจรวมเข้ากับห้องสรงน้ำและมักสร้างต่อเรียงเป็นแถวๆ
สำหรับกัปปิยกุฎีหรือโรงเก็บอาหารก็มักรวมเข้ากับเรือนชันตาฆรเป็นอาคารหลังเดียวกัน โดยอาจมีเพียงจุดเดียวรวมกันสำหรับวัดขนาดเล็ก หรือแยกเฉพาะตามหมู่หรือคณะสำหรับวัดขนาดใหญ่
ส่วนหอไตรก็จะแยกออกไปตั้งเดี่ยวอยู่กลางสระน้ำใหญ่ เช่นเดียวกับศาลาการเปรียญที่มักตั้งอยู่ในตำแหน่งที่พระสงฆ์ทั้งปวงสามารถเข้ามาใช้สอยได้อย่างสะดวกทั่วถึง ขณะเดียว กันก็สามารถเอื้อต่อประชาชนที่เข้ามาใช้ประโยชน์ด้วย มักวางอยู่ด้านหน้าเขตสังฆาวาส หรือบริเวณส่วนที่ต่อกับเขตพุทธาวาส หรืออาจอยู่ทางด้านข้างของเขตธรณีสงฆ์ ที่ประชาชนสามารถเข้ามาได้ง่าย ส่วนธรรมศาลา จะมีขึ้นหากวัดนั้นไม่มีศาลาการเปรียญ

แต่สำหรับวัดขนาดใหญ่ ผังเขตสังฆวาสค่อนข้างจะมีระเบียบแบบแผนชัดเจน โดยเฉพาะวัดหลวงจะมีการกำหนดตำแหน่งที่ตั้งและระบบของโครงสร้างผังอย่างตั้งใจ ด้วยการแบ่งเป็น ​

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-buddhawas/c2-4/chapter2-4.htm

องค์ประกอบสำคัญในเขตพุทธาวาส : พระอุโบสถ พระวิหาร


พระอุโบสถ : ชื่อเรียกอาคารซึ่งใช้เป็นสถานที่เฉพาะสำหรับพระภิกษุสงฆ์ทำสังฆกรรม คำว่า “อุโบสถ” มีความหมายที่เกี่ยวเนื่องกับทางพระพุทธศาสนาใน 4 ลักษณะ คือ[15]

<DL><DD>1. หมายถึงวันพระ ซึ่งเป็นวันที่พระสงฆ์และคฤหัสถ์มาประชุมกันเพื่อแสดงธรรมและรับฟังธรรม

<DD>2. หมายถึงการแสดงพระปาฎิโมกข์ของพระสงฆ์ตามพระธรรมวินัยทุกๆ 15 วัน

<DD>3. หมายถึงการรักษาศีล 8 ของเหล่าฆราวาสในทุกๆวันพระ

<DD>4. หมายถึงสถานที่ซึ่งพระสงฆ์ทำสังฆกรรม[16]ร่วมกัน

</DD></DL>คำว่าอุโบสถจึงเป็นการรวมเอาความหมายของพิธีกรรมมาใช้เรียกสถานที่ซึ่งใช้ทำพิธีกรรมนั้นๆ เดิมทีเรียกกันว่า “โรงพระอุโบสถ” แต่ต่อมาเรียกให้สั้นเข้าว่า “พระอุโบสถ” และในที่สุดก็เรียกกันเป็นภาษาปากว่า “โบสถ์” [17] ในบางพื้นที่ก็มีคำเรียกพระอุโบสถด้วยชื่ออื่น เช่น ภาคอีสาน เรียกว่า “สิม” ซึ่งที่จริงแล้วก็มีความหมายใกล้เคียงกัน เพราะ “สิม” กลายเสียงมาจากคำว่า “สีมา” ที่หมายถึงพื้นที่ที่ใช้ทำสังฆกรรมนั่นเอง[18]
ขนาดและรูปแบบของพระอุโบสถไม่มีกำหนดไว้ในพระวินัย เพราะพระวินัยกำหนดสีมาให้เป็นเครื่องกำหนดขอบเขตสำหรับทำสังฆกรรม ส่วนพระอุโบสถเป็นเพียงอาคารที่สร้างคร่อมพื้นที่สีมาเพื่อกันแดดกันฝน พระวินัยจึงให้ความสำคัญและมีกฎเกณฑ์เกี่ยวกับสีมาเท่านั้น
พระวิหาร : ชื่อเรียกอาคารที่ใช้เป็นที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาร่วมกันระหว่างพระภิกษุสงฆ์กับฆราวาส เช่น งานถวายผ้าพระกฐิน งานทอดผ้าป่า งานทำบุญพิธีต่างๆ ฯลฯ แต่คำว่า “พระวิหาร” หรือ “วิหาร” นั้นเดิมมีความหมายว่าเป็น “ที่อยู่” คือที่อยู่ของหมู่พระสงฆ์ หรืออย่างที่เรียกและเข้าใจในปัจจุบันว่า “กุฏิ” นั่นเอง ซึ่งความจริงแล้ว กุฏิก็คือ “กุฎี” ที่หมายถึงที่อยู่อาศัยของพระภิกษุในครั้งสมัยพุทธกาล ดังเช่น “พระคันธกุฎี” ที่ประทับของพระพุทธเจ้า หรือ “กเรริกุฎี” “โกสัมพกุฎี” [19]<SUP> </SUP>ที่ประทับของพระอัครสาวกซ้ายขวาของพระพุทธองค์ ซึ่งอนาถบิณฑิตเศรษฐีได้จัดสร้างถวายให้ เป็นต้น ด้วยเหตุที่พระวิหารและกุฎีมีความหมายที่เหมือนกันนี่เอง บ่อยครั้งจึงมักจะใช้เรียกเป็นคำคู่กันเสมอในสังคมชาวพุทธของไทย ดังเช่นในจารึกป่ามะม่วง หลักที่ 4 ด้านที่ 2 ที่ว่า “……..รับสั่งให้นายช่าง ปลูกกุฎีวิหารระหว่างป่ามะม่วงอันมีในทิศประจิม…….”[20] เป็นต้น

กลับไปที่เมนู​

ตำแหน่งที่ตั้งอาคาร
พระอุโบสถในยุคต้นๆนี้มักมีขนาดเล็กมาก บางแห่งจุพระสงฆ์ได้ไม่เกิน 10 รูป[21] (เช่นเดียวกับ “สิม” ในแถบอีสานที่มีขนาดเล็กมาก) เพราะเพียงพอสำหรับจำนวนพระภิกษุในการทำสังฆกรรมทั่วไป มีเพียงกรณีพระภิกษุต้องสังฆาฑิเสส (ซึ่งมีน้อยมาก) จึงต้องใช้พระสงฆ์ร่วมทำพิธีไม่น้อยกว่า 20 รูป
ดังนั้นการที่วัดในสมัยแรกๆของไทยมีขนาดค่อนข้างเล็ก แสดงว่าการบวชในสมัยนั้นมีกันไม่มากนัก บทบาทของพระอุโบสถจึงมีน้อย ตำแหน่งที่ตั้งของพระอุโบสถในระยะนี้ ไม่ได้วางอยู่บนแนวแกนหลักประธาน (Main Axis)สำคัญของผัง แต่จะวางไว้ ณ ที่มุมใดมุมหนึ่งในส่วนท้ายของผังเท่านั้น
ในสมัยโบราณนั้นถึงแม้จะมีการสร้างวัดเป็นจำนวนมากมาย แต่กลับมีเพียงบางวัดเท่านั้นที่มีโรงพระอุโบสถ นอกจากจะเป็นเพราะมีคนบวชเป็นพระภิกษุไม่มากนักแล้ว อีกสาเหตุหนึ่งน่าจะมาจากการที่คนนิยมสร้างวัดขึ้น ก็เพียงเพื่อใช้เป็นที่เก็บรักษาอัฐิธาตุของบรรพบุรุษเท่านั้น[22] โดยมีการสร้างพระสถูปเจดีย์ขึ้นเพื่อบรรจุพระบรมธาตุหรือศาสนวัตถุสำคัญไว้ส่วนบน แล้วบรรจุอัฐิธาตุของผู้เป็นต้นสกุลหรือสมาชิกในสกุลไว้บริเวณส่วนล่างของพระเจดีย์นั้น พร้อมทั้งสร้างพระวิหารไว้ด้านหน้าพระเจดีย์เพื่อใช้เป็นที่สำหรับให้เครือญาติทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้ ซึ่งวัตถุประสงค์เหล่านี้ล้วนไม่เกี่ยวข้องกับการทำสังฆกรรมของพระสงฆ์โดยตรง พระอุโบสถจึงไม่มีความจำเป็นที่จะต้องสร้าง พระภิกษุสงฆ์ซึ่งประจำแต่ละวัดเมื่อจะทำสังฆกรรม ก็มักอาศัยการไปชุมนุมรวมกัน ณ ที่วัดใดวัดหนึ่งซึ่งมีพระอุโบสถในบริเวณหรือละแวกที่ใกล้เคียงนั้นทำพิธีกรรม
ต่อมามีคนบวชพระมากขึ้น เพราะศาสนาเจริญขึ้นและเกิดประเพณีการบวชเรียนเพิ่ม จากเดิมซึ่งมีแต่การบวชตลอดชีวิต ทำให้ความต้องการพระอุโบสถมีมากขึ้นและเพิ่มบทบาทของพระอุโบสถตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนต้นเรื่อยมา ด้วยขนาดที่ใหญ่โตขึ้น ตำแหน่งที่ตั้งก็มาอยู่ตำแหน่งสำคัญของผัง คืออยู่ในแกนประธาน
สมัยอยุธยาตอนกลาง พระอุโบสถเพิ่มบทบาทขึ้นจนเข้าไปสวมแทนตำแหน่งที่ตั้งของพระวิหาร คือด้านหน้าเจดีย์ประธาน ส่วนพระวิหารลดบทบาทลง ถูกย้ายไปอยู่ด้านหลัง ด้านข้าง หรือตัดออกไปเลย
สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น บทบาทและความสำคัญของพระอุโบสถเพิ่มขึ้น จนกลายเป็นหลักประธานของวัด แทนพระเจดีย์ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แทนพระพุทธองค์ในที่สุด เพราะพระอุโบสถสามารถใช้ประโยชน์ใช้สอยและมีสัญลักษณ์แทนพระพุทธองค์คือพระประธานด้วย
บทบาทของพระอุโบสถถึงแม้ว่าจะไม่ได้ถูกวางเป็นกฎเกณฑ์ตายตัวเฉพาะ แต่สิ่งที่สำคัญก็คือการทำให้เกิดคุณค่าในทางสถาปัตยกรรมในลักษณะที่แตกต่างกัน สามารถสื่อหรือสะท้อนให้ชนรุ่นหลัง สามารถประเมินแนวความคิดของคตินิยมในแต่ละยุคสมัยได้อย่างชัดเจน

กลับไปที่เมนู​

หน้าต่อไป​

<HR dir=ltr align=left width="33%" SIZE=1><DL><DD>[15] ร.ต.อ.เปี่ยม บุญยะโชติ, “การสร้างโบสถ์และอานิสงฆ์การสร้าง”, ประมวลหลักโหราศาสตร์กับมูลเหตุของศาสตร์และพิธีกรรมของโหร (พระนคร : โรงพิมพ์เฟื่องอักษร, 2513), หน้า 280.

</DD></DL>

<DL><DD>[16] สังฆกรรม หมายถึง กิจทางพระวินัยที่พระสงฆ์ทำร่วมกันในเขตสีมา ดูใน สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส, วินัยมุข เล่ม 1 (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหามกุฎราชวิทยาลัย, 2531 พิมพ์ครั้งที่ 35), หน้า 272.

</DD></DL>

<DL><DD>[17] พระยาอนุมานราชธน. เรื่องพระเจดีย์ (พระนคร : โรงพิมพ์พระจันทร์, 2503), หน้า 28.

</DD></DL>

<DL><DD>[18] ดูรายละเอียดเรื่อง “สีมา” ในหัวข้อ เสมาและซุ้มเสมา.

</DD></DL>

<DL><DD>[19] เลื่อน วรรณรัตต์, พระอารามครั้งพุทธกาล (พระนคร : โอเดียนการพิมพ์, 2512, พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ นางนฤมล จันทเพ็ชร ณ วัดมกุฏกษัตริยาราม มกราคม 2513), หน้า 49-54.

</DD></DL>

<DL><DD>[20] กรมศิลปากร, ประชุมศิลาจารึกภาคที่ 1 (จารึกสุโขทัย) (พระนคร : โรงพิมพ์คุรุสภา, 2515, พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระราชประสิทธิคุณ ณ สุสานวัดราชธานี จ.สุโขทัย 8 เมษายน 2515), หน้า 57.

</DD></DL>

<DL><DD>[21]สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา ดำรงราชานุภาพ, สาส์นสมเด็จ เล่ม 18, หน้า 142.

</DD></DL>

<DL><DD>[22] สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ และ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา ดำรงราชานุภาพ, เรื่องเดียวกัน, หน้าเดียวกัน.

</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-buddhawas/c2-4/chapter2-4a.htm

องค์ประกอบสำคัญในเขตพุทธาวาส : พระอุโบสถ พระวิหาร (ต่อ)
ประเภทของพระอุโบสถ
ในวิถีธรรมเนียมปฏิบัติของไทย นิยมสร้างพระอุโบสถอยู่ 2 ประเภท คือ
1. พระอุโบสถในน้ำ หรือเรียกอย่างภาษาปากว่า

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-buddhawas/c2-4/chapter2-4a.htm

นอกจากพระวิหารทั้ง 8 ประเภทนี้แล้ว ยังมีชื่อเรียกพระวิหารอีกประเภทหนึ่ง คือ “พระวิหารเขียน” ที่เรียกว่าพระวิหารเขียน เพราะมีการเขียนภาพชาดกหรือพุทธประวัติประดับอยู่ภายใน[29]<SUP> </SUP>เช่น พระวิหารเขียนวัดป่าโมก จ.อ่างทอง

กลับไปที่เมนู

หน้าต่อไป​

<HR dir=ltr align=left width="33%" SIZE=1><DL><DD>[23] การบวชในแพ เป็นคตินิยมดั้งเดิมของพระภิกษุสงฆ์ชาวลังกา ดูในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรม
<DD> พระยานริศรานุวัดติวงศ์ และสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, สาส์นสมเด็จ เล่ม
<DD>8 (พระนคร : โรงพิมพ์คุรุสภา, 2505), หน้า 161.
</DD></DL>
<DL><DD>[24] หลักเกณฑ์การกำหนดดูรายละเอียดในหัวข้อ “อุทกุกเขปสีมา”
</DD></DL>
<DL><DD>[25] เนตรนภิศ นาควัชระ และคณะ, วัดในกรุงเทพฯ, หน้า 162.
</DD></DL>
<DL><DD>[26] เรื่องเดียวกัน, หน้า 164.
</DD></DL>
<DL><DD>[27] โชติ กัลยาณมิตร, สถาปัตยกรรมแบบไทยเดิม, หน้า 98.
</DD></DL>
<DL><DD>[28] เรื่องเดียวกัน, หน้า 172
</DD></DL>
<DL><DD>[29] สงวน รอดบุญ, พุทธศิลปรัตนโกสินทร์, หน้า 32.
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-buddhawas/c2-4/chapter2-4b.htm

องค์ประกอบสำคัญในเขตพุทธาวาส : พระอุโบสถ พระวิหาร (ต่อ)

ลักษณะและรูปแบบทางสถาปัตยกรรมของพระอุโบสถและพระวิหาร
ลักษณะและรูปแบบทางสถาปัตยกรรมตลอดจนองค์ประกอบประดับตกแต่ง ระหว่างพระวิหารและพระอุโบสถ แทบจะกล่าวได้ว่าไม่มีความแตกต่างกันเลย อาคารทั้ง 2 ประเภทส่วนใหญ่ต่างใช้กฎเกณฑ์ ระเบียบแบบแผนเดียวกันทุกประการ ความแตกต่างอยู่ที่การใช้สอย กล่าวคือพระวิหารใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาระหว่างพระภิกษุสงฆ์กับฆราวาส ส่วนพระอุโบสถใช้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาระหว่างหมู่พระสงฆ์ด้วยกันเท่านั้น ความเป็นพระอุโบสถอาศัยใบเสมาเป็นเครื่องชี้แสดง
รูปแบบลักษณะของพระอุโบสถและพระวิหารของไทย สามารถแบ่งแยกเป็นประเภทหลักๆ ควบคู่ไปกับแผนผังอาคารได้เป็น 7 รูปแบบดังนี้ คือ

<TABLE class=MsoTableGrid dir=ltr style="BORDER-TOP-WIDTH: 0px; BORDER-LEFT-WIDTH: 0px; BORDER-BOTTOM-WIDTH: 0px; MARGIN-LEFT: 5.4pt; BORDER-COLLAPSE: collapse; BORDER-RIGHT-WIDTH: 0px" cellSpacing=0 cellPadding=0 width=434 border=0><TBODY><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom>

​

​

​

​

​

​

​

​

​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom>

​

​

​

​

​

​

​

​

<?xml:namespace prefix = v ns = "urn:schemas-microsoft-com:vml" /><v:shapetype id=_x0000_t75 path=" m@4@5 l@4@11@9@11@9@5 xe" stroked="f" filled="f" o:spt="75" o:preferrelative="t" coordsize="21600,21600"><v:stroke joinstyle="miter"></v:stroke><v:formulas><v:f eqn="if lineDrawn pixelLineWidth 0 "></v:f><v:f eqn="sum @0 1 0 "></v:f><v:f eqn="sum 0 0 @1 "></v:f><v:f eqn="prod @2 1 2 "></v:f><v:f eqn="prod @3 21600 pixelWidth "></v:f><v:f eqn="prod @3 21600 pixelHeight "></v:f><v:f eqn="sum @0 0 1 "></v:f><v:f eqn="prod @6 1 2 "></v:f><v:f eqn="prod @7 21600 pixelWidth "></v:f><v:f eqn="sum @8 21600 0 "></v:f><v:f eqn="prod @7 21600 pixelHeight "></v:f><v:f eqn="sum @10 21600 0 "></v:f></v:formulas><v:path o:connecttype="rect" gradientshapeok="t" o:extrusionok="f"></v:path><?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:eek:ffice:eek:ffice" /><o:lock v:ext="edit" aspectratio="t"></o:lock></v:shapetype><v:shape id=_x0000_s1042 style="WIDTH: 81.75pt; HEIGHT: 61.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08589.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image001.jpg" o:title="DSC08589"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 148px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top rowSpan=2>
1. แบบมีปีกนก หมายถึง ลักษณะอาคารที่มีผังรูป 4 เหลี่ยมผืนผ้า ภายในตั้งแนวเสาประธานขึ้นเพื่อรับโครงจั่วประธาน ก่อนชักปีกนกออกคลุมพื้นที่ที่เหลือรอบด้าน ระดับหลังคาอาจทำเป็นมุขเดียวหรือมุขลดหลายระดับก็ได้
1.1 แบบผังทึบ หมายถึงอาคารที่แนวขอบรอบนอกสุดนั้นก่อเป็นผนังทึบ มีช่องหน้าต่าง-ประตูเปิดเป็นช่วงๆ ลักษณะอาคารรูปแบบอย่างนี้เรียกกันทั่วไปว่า “ทรงโรง”
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

อุโบสถทรงโรง ​

วัดมหาธาตุ กรุงเทพฯ​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>
วิหารทรงโรง

วัดชุมพลนิกายาราม อยุธยา​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

​

​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

​

​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 148px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>
1.2 แบบมีเสาพะไลรอบ หมายถึง อาคารที่แนวขอบรอบนอกสุดตั้งเป็นแนวเสารับปีกนกชายคาโดยรอบ ส่วนผนังอาคารอยู่เลยถัดเข้าไปอีกแนวหนึ่ง ทำให้อาคารมีระเบียงทางเดินโดยรอบ
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

อุโบสถแบบมีพะไลรอบ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วิหารแบบมีพะไลรอบ วัดราชนัดดาราม​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

​

​

​

​

​

​

​

<v:shape id=_x0000_s1041 style="WIDTH: 77.25pt; HEIGHT: 59.25pt" coordsize="21600,21600" href="Image/kaopn.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-4b.files/image003.png" o:title="test74" cropright="5778f" cropleft="4048f" cropbottom="1766f" croptop="2429f"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

<v:shape id=_x0000_s1040 style="WIDTH: 81pt; HEIGHT: 60.75pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08406.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image005.jpg" o:title="DSC08406"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 148px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>
2. แบบทรงคฤห์ หมายถึง ลักษณะอาคารที่มีผังรูป 4 เหลี่ยมผืนผ้า มีหลังคาที่คลุมอาคาร ทำเป็นหลังคาจั่วอย่างเรือน ด้านหน้าและหลังไม่ทำปีกนกคลุม อาศัยผืนผนังก่อยันจากพื้นถึงอกไก่ หรืออาจทำเป็นแผงจั่วมีหน้าบันเป็นเครื่องไม้
2.1 แบบหลังคาตอนเดียว หมายถึง อาคารที่ทำหลังคาผืนเดียวคลุมยาวแต่ละข้างนับแต่หัวเรือนถึงท้ายเรือน อาคารลักษณะนี้จึงมีเพียงมุขเดียวทั้งด้านหน้าและหลัง
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

อุโบสถทรงคฤห์ วัดเขาขุนพนม นครศรีธรรมราช​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>
วิหารทรงคฤห์

วัดศรีสุดาราม ธนบุรี​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

​

​

​

<v:shape id=_x0000_s1039 style="WIDTH: 76.5pt; HEIGHT: 57.75pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08951.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image007.jpg" o:title="DSC08951"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

​

​

​

<v:shape id=_x0000_s1038 style="WIDTH: 81pt; HEIGHT: 60.75pt" coordsize="21600,21600" href="Image/PICT0172.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image009.jpg" o:title="PICT0172"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: #000000; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 148px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top rowSpan=2>
2.2 แบบมุขลด หมายถึง อาคารที่ลดทอนหลังคาทั้งด้านสกัดหน้าและหลังให้สั้นลง โดยการชักเป็นมุขลด ซึ่งแต่ละด้านอาจจะลดลงเป็นชั้นๆเป็น 2-3 ลด แล้วแต่ขนาดความยาวของอาคารนั้นๆ
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 131px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

อุโบสถแบบมุขลด

วัดสระบัว เพชรบุรี​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 111px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

วิหารแบบมุขลด วัดดุสิตาราม ธนบุรี​

</TD></TR></TBODY></TABLE><TABLE class=MsoTableGrid dir=ltr style="BORDER-TOP-WIDTH: 0px; BORDER-LEFT-WIDTH: 0px; BORDER-BOTTOM-WIDTH: 0px; MARGIN-LEFT: 5.4pt; BORDER-COLLAPSE: collapse; BORDER-RIGHT-WIDTH: 0px" cellSpacing=0 cellPadding=0 width=437 border=0><TBODY><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom>

​

​

อุโบสถแบบมุขเด็จ วัดหน้าพระเมรุ อยุธยา​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom>

<v:shape id=_x0000_s1037 style="WIDTH: 72.75pt; HEIGHT: 55.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08993.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image011.jpg" o:title="DSC08993"></v:imagedata></v:shape>​

วิหารแบบมุขโถง วัดเกาะแก้ว เพชรบุรี​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 150px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>
3. แบบมุขเด็จ หมายถึง อาคารที่มีผังรูป 4 เหลี่ยมผืนผ้า มีหลังคาคลุมอย่างทรงคฤห์ เฉพาะด้านสกัดหน้าและหลังชักผังออกเป็นโถงสี่เหลี่ยมขนาดเล็กกว่าอาคาร เรียกว่า “มุขเด็จ” โดยทำหลังคาล้อตามรูปทรงหลังคาเรือนประธานและยกฐานสูง ถ้าไม่ยกฐานเรียกว่า “มุขโถง” มี2 ลักษณะ
3.1 มุขเด็จอย่างมุขลด หมายถึง มุขเด็จที่ลดระดับสันหลังคาให้ต่ำลงอย่างการลดแบบปกติ
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

<v:shape id=_x0000_s1036 style="WIDTH: 75.75pt; HEIGHT: 57pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08361.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image013.jpg" o:title="DSC08361"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

<v:shape id=_x0000_s1035 style="WIDTH: 78pt; HEIGHT: 57.75pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08298.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image015.jpg" o:title="DSC08298"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 150px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>

​

3.2 มุขเด็จอย่างมุขลดใต้ขื่อ หมายถึง มุขเด็จที่ลดระดับสันหลังคาให้ต่ำลงมาอยู่ใต้บริเวณขื่อของจั่วเรือนประธาน​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

อุโบสถแบบมุขลดใต้ขื่อ วัดสิงห์ นนทบุรี​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วิหารแบบมุขลดใต้ขื่อ วัดสุทัศน์เทพวราราม​

</TD></TR></TBODY></TABLE>​

​

​

​

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-buddhawas/c2-4/chapter2-4b.htm


<TABLE class=MsoTableGrid dir=ltr style="BORDER-TOP-WIDTH: 0px; BORDER-LEFT-WIDTH: 0px; BORDER-BOTTOM-WIDTH: 0px; MARGIN-LEFT: 5.4pt; BORDER-COLLAPSE: collapse; BORDER-RIGHT-WIDTH: 0px" cellSpacing=0 cellPadding=0 width=437 border=0><TBODY><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

​

​

​

​

​

​

<?xml:namespace prefix = v ns = "urn:schemas-microsoft-com:vml" /><v:shape id=_x0000_s1034 style="WIDTH: 83.25pt; HEIGHT: 62.25pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08657.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image017.jpg" o:title="DSC08657"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

​

​

​

​

​

​

​

​

<v:shape id=_x0000_s1033 style="WIDTH: 84.75pt; HEIGHT: 63.75pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08640.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image019.jpg" o:title="DSC08639"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 150px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>
4. แบบมีเฉลียง หมายถึง อาคารที่มีผังรูป 4 เหลี่ยมผืนผ้า ทำหลังคาคลุมอย่างทรงคฤห์ เฉพาะด้านสกัดหน้า-หลัง หรือเฉพาะด้านหน้าหรือด้านหลังด้านใดด้านหนึ่งเพียงด้านเดียวต่อเป็นเฉลียง เฉลียงที่ต่อออกมานี้นิยมทำเป็น
4.1 แบบหลังคาจั่นหับ[31] หมายถึง เฉลียงที่ทำหลังคาเป็นเพิงอย่างหมาแหงนคลุม โดยส่วนที่สูงนั้นจะวิ่งเข้าไปชนกับผนังเรือนของอาคาร ส่วนปลายใช้วิธีการตั้งเสารับ
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>
อุโบสถแบบจั่นหับ

วัดดุสิตาราม อยุธยา​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>
วิหารแบบจั่นหับ

วัดประดู่ทรงธรรม อยุธยา​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

<v:shape id=_x0000_s1032 style="WIDTH: 78pt; HEIGHT: 58.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08946.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image021.jpg" o:title="DSC08946"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

​

<v:shape id=_x0000_s1031 style="WIDTH: 78pt; HEIGHT: 58.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08424.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image023.jpg" o:title="DSC08424"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 150px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>
4.2 แบบเรือนขวาง หมายถึง เฉลียงส่วนที่ต่อออกมาทั้งหน้า-หลัง ทำหลังคาทรงจั่วคลุม โดยแนวสันหลังคาขวางสันหลังคาของเรือนประธาน ทำให้ดูเหมือนเป็นเรือน 3 หลัง
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

อุโบสถแบบเรือนขวาง วัดมหาสมณาราม เพชรบุรี​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วิหารแบบเรือนขวาง วัดสุวรรณาราม ธนบุรี​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

​

<v:shape id=_x0000_s1030 style="WIDTH: 55.5pt; HEIGHT: 73.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/suntarik.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image025.png" o:title="test80" cropright="2375f" cropleft="3018f" cropbottom="5625f" croptop="3015f"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=bottom>

<v:shape id=_x0000_s1029 style="WIDTH: 79.5pt; HEIGHT: 61.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08580.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image027.jpg" o:title="DSC08579"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 150px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>

​

4.3 แบบมุขลด หมายถึง เฉลียงที่ทำหลังคาเป็นอย่างทรงคฤห์ล้ออย่างเรือนประธาน โดยทำเป็นมุขลดลงมาอีก 1 ระดับ​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>
อุโบสถแบบมุขลด

วัดสุนทริการาม กรุงเทพฯ​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top>

วิหารแบบมุขลด วัดเวฬุราชิน ธนบุรี​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT-WIDTH: 1px; BORDER-LEFT-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom height=192>

​

​

​

<v:shape id=_x0000_s1028 style="WIDTH: 81.75pt; HEIGHT: 57pt" coordsize="21600,21600" href="Image/rachabun.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image029.png" o:title="test81" cropright="5508f" cropleft="2536f" cropbottom="3032f" croptop="4965f"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom height=192>

​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-BOTTOM-WIDTH: 1px; BORDER-BOTTOM-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 150px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top rowSpan=2>
5. แบบมุขประเจิด หมายถึง ลักษณะอาคารที่ออกแบบมุขลดให้มีลักษณะที่ดูเสมือนลอยออกจากผืนหลังคาปีกนกที่คลุมอาคารทั้งด้านหน้าและหลัง ในบางท้องที่เรียกมุขลักษณะนี้ว่า “มุขชะโงก” หรือ “มุขทะลุขื่อ”
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: #000000; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

อุโบสถแบบมุขประเจิด วัดราชบรรทม อยุธยา​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 113px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top>

วิหารแบบมุขประเจิด วัดพระบรมธาตุ นครศรีธรรมราช​

</TD></TR></TBODY></TABLE><TABLE class=MsoTableGrid dir=ltr style="BORDER-TOP-WIDTH: 0px; BORDER-LEFT-WIDTH: 0px; BORDER-BOTTOM-WIDTH: 0px; MARGIN-LEFT: 5.4pt; BORDER-COLLAPSE: collapse; BORDER-RIGHT-WIDTH: 0px" height=346 cellSpacing=0 cellPadding=0 width=438 border=0><TBODY><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top height=103>

​

<v:shape id=_x0000_s1027 style="WIDTH: 52.5pt; HEIGHT: 73.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/bwan01.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image031.png" o:title="test82"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 112px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom height=103>

​

<v:shape id=_x0000_s1026 style="WIDTH: 75.75pt; HEIGHT: 57.75pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08731.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image033.jpg" o:title="DSC08731"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 152px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top height=157 rowSpan=2>
6. แบบตรีมุข หมายถึง ลักษณะอาคารที่ต่อมุขเพิ่มขึ้นจากด้านยาวด้านใดด้านหนึ่งของผังรูป 4 เหลี่ยมผืนผ้าเดิม ทำให้อาคารหลังดังกล่าวมีหน้าจั่วขึ้น 3 ด้าน
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top height=54>
อุโบสถแบบตรีมุข

วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพฯ​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 112px; PADDING-TOP: 0cm" vAlign=top height=54>
วิหารแบบตรีมุข

วัดบรมวงศ์ อยุธยา​

</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top height=126>

​

<v:shape id=_x0000_s1025 style="WIDTH: 78pt; HEIGHT: 58.5pt" coordsize="21600,21600" href="Image/DSC08887.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-4b.files/image035.jpg" o:title="DSC08887"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 112px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=bottom height=126>

​

</TD><TD dir=ltr style="PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BORDER-BOTTOM-WIDTH: 1px; BORDER-BOTTOM-COLOR: #000000; PADDING-BOTTOM: 0cm; WIDTH: 152px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-RIGHT-WIDTH: 1px; BORDER-RIGHT-COLOR: #000000" vAlign=top height=189 rowSpan=2>
7. แบบจัตุรมุข หมายถึง ลักษณะอาคารที่ออกแบบแผนผังและรูปทรงเรือนอย่างรูปกากบาท ทำให้อาคารมีมุขหรือหน้าจั่วหันออกทั้ง 4 ทิศ 4 ด้าน
</TD></TR><TR><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 130px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top height=63>
อุโบสถแบบจตุรมุข

วัดบวรสถานสุทธาราม กรุงเทพฯ​

</TD><TD dir=ltr style="BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 112px; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: medium none" vAlign=top height=63>

วิหารแบบจตุรมุข

วัดราชาธิวาส กรุงเทพฯ​

</TD></TR></TBODY></TABLE>​

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-buddhawas/c2-4/chapter2-4b.htm

ความแตกต่างของรูปแบบลักษณะระหว่างพระวิหารและพระอุโบสถ

แม้ว่าทั้งพระวิหารและพระอุโบสถต่างล้วนใช้รูปแบบลักษณะทางสถาปัตยกรรมที่เป็นแบบอย่างเดียวกันหรือคล้ายกันก็ตาม หากแต่เมื่อใช้อาคารทั้ง 2 ประเภทร่วมลงในแผนผังเดียวกันแล้ว ในบางยุคสมัยก็มีการสร้างความแตกต่างของอาคารทั้ง 2 ประเภทในลักษณะต่างๆกัน ตามคตินิยมของยุคสมัยนั้นๆ ดังนี้
ก. ลักษณะของรูปแบบอาคาร เช่น นิยมกำหนดรูปแบบอาคารเพื่อใช้กับอาคารทั้ง 2 ประเภทให้ต่างกัน คือ
ในยุคสมัยสุโขทัย
พระวิหาร นิยมใช้รูปแบบอาคารอย่างมุขเด็จ ในขณะที่
พระอุโบสถ นิยมใช้รูปแบบอาคารแบบทรงโรง
<DL><DD>เช่น - วัดช้างล้อม จ.สุโขทัย - วัดมหาธาตุ อ.เมือง จ.สุโขทัย
</DD></DL>ในยุครัตนโกสินทร์
พระวิหาร นิยมใช้รูปแบบอาคารอย่างมุขลด ในขณะที่
พระอุโบสถ นิยมใช้รูปแบบอาคารอย่างมุขลด มีพะไลปีกนก
<DL><DD>เช่น - วัดอนงคาราม ธนบุรี - วัดประยุรวงศาวาส ธนบุรี
</DD></DL>ข. ขนาดอาคารและที่ตั้ง พระอุโบสถในยุคสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3 มีความสำคัญกว่าพระวิหาร ดังนั้นพระอุโบสถจะมีขนาดที่ใหญ่กว่าพระวิหาร รวมทั้งตำแหน่งที่ตั้งของพระอุโบสถจะอยู่ตรงกึ่งกลางของแกนประธาน ส่วนพระวิหารวางประกบอยู่ด้านข้าง
<DL><DD>เช่น - วัดเทพธิดาราม - วัดราชนัดดาราม
</DD></DL>แต่ต่อมาในยุคสมัยรัชกาลที่ 4 พระวิหารกลับถูกเสริมบทบาทให้สำคัญกว่าพระอุโบสถ ดังนั้นขนาดของพระวิหารสมัยนี้จึงใหญ่กว่าพระอุโบสถ รวมทั้งตำแหน่งที่ตั้งก็จะวางไว้ส่วนหน้าสุดของพระเจดีย์ประธาน ส่วนพระอุโบสถไปวางอยู่ต่อท้ายพระเจดีย์ เฉกเช่นเดียวกับยุคสมัยอยุธยาตอนต้นที่มีคตินิยมเช่นนี้ ดังจะเห็นได้
<DL><DD>เช่น - วัดมกุฎกษัตริยาราม - วัดโสมนัสวิหาร
</DD></DL>ค. องค์ประกอบอาคาร เช่น ในยุคสมัยรัชกาลที่ 4 มีการใช้ลักษณะขององค์ประกอบอาคารให้แตกต่างกันระหว่างพระวิหารและพระอุโบสถ อาทิ
<DL><DD><TABLE id=table1 width="70%" border=0><TBODY><TR><TD width=162 bgColor=#000000><ADDRESS style="MARGIN-TOP: 0px; MARGIN-BOTTOM: 0px; LINE-HEIGHT: 150%">พระวิหาร</ADDRESS></TD><TD bgColor=#000000><ADDRESS style="MARGIN-TOP: 0px; MARGIN-BOTTOM: 0px; LINE-HEIGHT: 150%">พระอุโบสถ</ADDRESS></TD></TR><TR><TD width=162>- ใช้เสากลม
</TD><TD>- ใช้เสา 4 เหลี่ยม
</TD></TR><TR><TD width=162>- ใช้เสาคู่
</TD><TD>- ใช้เสาเดี่ยว
</TD></TR><TR><TD width=162>- มีเสาร่วมใน
</TD><TD>- ไม่มีเสาร่วมใน
</TD></TR></TBODY></TABLE><DD>เช่น - วัดมกุฎกษัตริยาราม - วัดโสมนัสวิหาร
</DD></DL>

ง. การใช้สี เช่น ในยุคสมัยรัชกาลที่ 3 มีการใช้สีกระเบื้องหลังคาเพื่อแยกความแตกต่างระหว่างพระวิหารและพระอุโบสถ​

เช่น วัดราชนัดดาราม

<DL><DD>พระวิหารใช้หลังคาสีเขียว เดินเส้นกรอบสีส้ม

<DD>พระอุโบสถใช้หลังคาสีส้ม เดินเส้นกรอบสีเขียว
</DD></DL>เช่น วัดพระเชตุพนฯ

<DL><DD>พระวิหารใช้หลังคาสีน้ำเงิน เดินเส้นกรอบสีส้ม

<DD>พระอุโบสถใช้หลังคาสีส้ม เดินเส้นกรอบสีเขียว
</DD></DL>

กลับไปที่เมนู​

<HR dir=ltr align=left width="33%" SIZE=1><DL><DD>[31] เนตรนภิศ นาควัชระ และคณะ, วัดในกรุงเทพฯ,(กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย,2525 พิมพ์เนื่องในโอกาศสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี), หน้า 135.
</DD></DL>
<DL><DD>[32] สีมา ชื่อเรียกขอบเขตแห่งพื้นที่สำหรับพระสงฆ์ทำสังฆกรรม
<DD> เสมา ชื่อเรียกเครื่องหมายที่ปักแสดงขอบเขตแห่งสีมานั้น ในวัฒนธรรมไทยนิยมใช้แผ่นหินหรือศิลาเป็นวัสดุ
</DD></DL>
<DL><DD>[33] ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525, หน้า 803.
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-toraneesong/c2-24/chapter2-24.htm

องค์ประกอบสำคัญในเขตธรณีสงฆ์ : เมรุ

เมรุ : ชื่อเรียกอาคารชนิดหนึ่งในงานสถาปัตยกรรมไทย ใช้เป็นที่ “ฌาปนสถาน” หรือ “ปลงศพ” หรือเรียกอย่างภาษาพูดว่า “เผาศพ”

คำว่า “เมรุ” น่าจะเป็นชื่อย่อมาจากคำว่า “พระเมรุ” หรือ “พระเมรุมาศ” ซึ่งเดิมหมายถึงสิ่งปลูกสร้างที่ใช้เป็นที่ถวายพระเพลิงพระบรมศพของพระมหากษัตริย์
นับแต่สมัยอยุธยาตอนกลางเป็นต้นมา เมื่อไทยรับเอาลัทธิเทวราชของขอมเข้ามาใช้ในราชสำนัก โดยนัยยะแห่งความหมายก็คือองค์พระศิวะหรือพระนารายณ์ทรงเป็นผู้ครอบครองจักรวาล เมื่อทรงแบ่งภาคผ่านลงมาบนร่างของมนุษย์ผู้เป็นกษัตริย์หรือราชาของโลกแล้ว กษัตริย์พระองค์นั้นก็ย่อมมีสถานะภาพเป็น “ราชาแห่งจักรวาล” ด้วยเช่นกัน

แนวความคิดเรื่องเทวะราชาของขอมนี้ถูกหลอมให้ดูศักดิ์สิทธิ์ยิ่งใหญ่จริงจัง ผ่านพิธีกรรมทางศาสนาและรูปแบบทางสถาปัตยกรรม สามารถสะท้อนภาพลักษณ์และจินตนาการเกี่ยวกับคติความเชื่อดังกล่าวได้อย่างมีประสิทธิผล กล่าวคือชาวขอมได้พยายามจำลองความหมายของจักรวาล ด้วยการย่อส่วนโครงสร้างของมหาจักรวาล ลงมาให้อยู่ในรูปของอนุจักรวาล[ii] โดยถอดจินตนาภาพออกมาเป็นรูปธรรม ด้วยวิธีการสร้างองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมทั้งในเชิงของแผนผัง และรูปแบบทางสถาปัตยกรรมขึ้นชุดหนึ่ง เพื่อสื่อแสดงถึงภาพลักษณ์ที่เป็นภาพรวมของจักรวาลวิทยาตามคติความเชื่อของตน ด้วยการกำหนดอาคารหรือปราสาทองค์หนึ่ง ตั้งขึ้นตรงตำแหน่งจุดกึ่งกลางของผังเพื่อให้หมายแทนเขาพระสุเมรุ อันเป็นสัญลักษณ์แทนความเป็นศูนย์กลางแห่งจักรวาลนั้นๆ พร้อมๆกับการสร้างองค์ประกอบอื่นๆ เสริมให้เกิดเป็นภาพรวมของโครงสร้างแห่งแผนผังจักรวาลที่สมบูรณ์ ซึ่งได้แก่ปรางค์ปราสาทองค์ย่อมอีก 4 หลังวางตรงมุมทั้ง 4 ของผังสำหรับแทนทวีปสำคัญทั้ง 4 และสร้างแนวระเบียงคดยาวล้อมองค์ประกอบรวมทั้งหมดเป็นโครงผังรูป 4 เหลี่ยม เพื่อให้หมายแทนขอบหรือกำแพงแห่งจักรวาลนั่นเอง

ปราสาทองค์กลางจึงมีความหมายอย่างยิ่งในเชิงสัญลักษณ์ที่เป็นรูปธรรม รวมทั้งพิธีกรรมที่จะยังบังเกิดภายใน เมื่อบุคคลที่ถูกสถาปนาขึ้นเป็นกษัตริย์ได้เข้ามาประกอบพิธีเพื่อเปลี่ยนสถานะภาพเป็นเทวราชา ณ ที่นี้ นั่นย่อมหมายถึงการเกิดหรือการเริ่มต้นแห่งสภาวะใหม่ของเทพ และเมื่อกษัตริย์พระองค์นั้นสิ้นพระชนม์ลง พระสรีระแห่งพระบรมศพหรือพระอัฐิธาตุก็จะถูกฝังเก็บไว้กับรูปสลักหรือรูปเคารพภายในปรางค์ปราสาทองค์นี้อีกครั้ง[iii] ซึ่งนั่นหมายถึงสภาวะที่อัตตาของพระองค์จะถ่ายเปลี่ยนกลับคืน รวมเข้าสู่ร่างแห่งพระศิวะหรือพระนารายณ์เทพเทวะบนสวรรค์อีกครั้ง
เหตุนี้ในวัฒนธรรมไทยเมื่อพระมหากษัตริย์สิ้นพระชนม์ ก็จะต้องมีการสร้างพระเมรุมาศ (พระเมรุทอง, มาศ=ทอง) ขึ้นเพื่อใช้เป็นที่ถวายพระเพลิงพระบรมศพแต่รูปแบบของพระเมรุมาศไทยไม่ได้ใช้แบบอย่างของรูปลักษณ์ปรางค์ปราสาทของขอม หากแต่ใช้รูปลักษณะอาคารที่เป็นเรือนปราสาทยอดปรางค์อย่างของไทย ซึ่งก็ได้พัฒนารูปแบบจากแบบแผนพื้นฐานของปรางค์ปราสาทของขอมมา โดยเฉพาะส่วนยอดเรือนด้วยแล้ว ยังคงไว้ซึ่งแนวความคิดของคติเขาพระสุเมรุอันมีเรือนชั้นต่างๆที่เป็นที่ประทับอยู่ของเหล่าเทพเทวดา รูปแบบลักษณะของเรือนประเภทนี้ ถูกใช้เป็นแบบแผนที่เป็นงานสถาปัตยกรรมเฉพาะกิจเฉพาะกาล สำหรับงานพระราชพิธีดังกล่าวเท่านั้นตลอดมา

ประเพณีการสร้างพระเมรุมาศต่อมาได้กลายลงไป เมื่อเริ่มมีการใช้สำหรับถวายพระเพลิงแด่เจ้านายที่เป็นเชื้อพระวงศ์ด้วย ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นมีการจำแนกการสร้างพระเมรุและเมรุถวายแก่บรรดาเจ้านายตามฐานันดรศักดิ์ที่ต่างกันดังนี้[iv]
<DL><DD>เจ้าฟ้า ใช้พระเมรุแบบเครื่องยอดดาดสี
<DD>สมเด็จพระสังฆราช ใช้พระเมรุผ้าขาว[v]
<DD>เจ้านาย ใช้พระเมรุผ้าขาว
<DD>ขุนนาง ใช้เมรุผ้าขาว
</DD></DL>ต่อมาการเรียกสถานที่สำหรับปลงศพว่า “เมรุ” ก็ถูกนำไปใช้สำหรับคนชั้นคหบดีและกลายลงไปจนถึงชนชั้นสามัญในที่สุด ความจริงแล้วสำหรับชนชั้นพลเมืองทั่วไปนั้น มีชื่อเรียกสถานที่ใช้เผาศพหลายอย่าง เช่น ที่ปลงศพ เชิงตะกอน ร้านม้า ฐานเผา ตาราง จิตกาธาร[vi]<SUP> </SUP>และเดิมทีสถานที่เผาศพนั้นมักทำกันในบริเวณที่เป็นป่าท้ายหมู่บ้าน ที่เรียกกันว่า “ป่าช้า” โดยมีวิธีการเผาแบบเผาสดกลางแจ้งที่อาศัยกองฟืนซึ่งสุมเป็นกองซ้อนเป็นชั้นๆ แล้วยกเอาศพวางนอนคว่ำหน้าลงบนกองฟืนนั้น ก่อนเอาท่อนฟืนดุ้นใหญ่ๆวางทับอีกทีหนึ่ง การทำเช่นนี้ก็เพื่อว่าหากวางศพหงายเมื่อขณะเผา เอ็นในตัวจะเกิดการหดตัวทำให้ศพมีอาการขยับตัว บางครั้งถึงกับลุกงอขึ้นมา อาจทำให้ผู้ที่ไปร่วมในพิธีเกิดความกลัวและตกใจได้ ที่เผาศพแบบกองฟืนเปิดโล่งนี้ ต่อมาเริ่มมีการตั้งเป็นเสาสูง 4 เสา บนผังรูป 4 เหลี่ยมจัตุรัส ทำหลังคาปั้นหยาคล่อมทับบริเวณที่เผาศพ เรียกว่า “โรงทึม”<SUP> </SUP>[vii] การทำเป็นเรือนทรงสูงมีหลังคาคลุมแบบโรงทึมนี้ เหตุผลประการหนึ่งน่าจะมีความคิดจากการล้อแบบอย่างของพระเมรุที่ใช้ถวายพระเพลิงเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินหรือเจ้าขุนบุญนาย ที่สร้างปะรำผ้าขาวเป็นที่ตั้งพระศพหรือศพก่อนเผา เพราะความคุ้นตาจึงทำให้เกิดความคิดที่อยากจะได้สิ่งปลูกสร้างบางอย่างขึ้นสำหรับตั้งศพสามัญชนทั่วไปบ้างและเรียกชื่อว่า “เมรุ” ล้ออย่าง “พระเมรุ” ขณะเดียวกันก็เพื่อต้องการใช้ให้เป็นที่หมายตา หรือแสดงให้รู้ว่าสถานที่แห่งนี้คือที่ใช้สำหรับเป็นที่ฌาปนสถานของชุมชน
ในเวลาต่อมามีการต่อปีกหลังคาให้ยาวขึ้นเพื่อให้เกิดพื้นที่สำหรับพระนั่งสวด บางส่วนใช้เป็นที่ทำครัวหรือที่นั่งพัก ที่สุดต่อมาก็พัฒนากลายเป็นอาคารที่ตั้งศพและทำบุญ[viii] และด้วยเหตุที่ใช้เป็นที่ตั้งศพนี่เองทำให้คำว่า “โรงทึม” ถูกนำไปใช้เรียกอาคารชนิดหนึ่งในวัดทั่วไปในปัจจุบัน ที่ตีฝาปิดล้อมทั้ง 4 ด้าน ใช้เป็นที่เก็บศพเพื่อรอเผา
ในสมัยรัชกาลที่1 ได้เริ่มมีการสร้างเมรุเป็นปูนขึ้นเพื่อใช้เป็นที่เผาศพผู้มีบรรดาศักดิ์ชั้นรอง โดยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงโปรดเกล้าฯให้สร้างเมรุปูนขึ้นที่วัดสุวรรณารามและวัดอรุณราชวนารามเป็น 2 แห่งแรก[ix]<SUP> </SUP>และนับแต่นั้นมาการสร้างเมรุปูนก็แพร่หลายสืบทอดลงมาถึงเมรุชาวบ้านจวบจนปัจจุบัน อย่างไรก็ตามแม้ว่าเมรุจะถูกสร้างเป็นอย่างถาวรด้วยเครื่องก่อแล้ว แต่ในยุคแรกๆก็ยังคงใช้วิธีเผาแบบเผาในที่โล่งแบบใช้ฐานก่ออิฐ 2 แถวตั้งรับหีบศพด้านบน ระหว่างกลางของแท่นฐานเว้นเป็นช่องสำหรับใส่ฟืน เรียกกันว่า “ฐานเผา” ฐานอย่างนี้ยังมีให้เห็นอยู่ตามแถบชนบททั่วไป ต่อมามีการปรับปรุงเพิ่มขึ้นโดยการเสริมตารางเหล็กบนฐานเผาอีกชั้นหนึ่ง เพื่อป้องกันการยวบตัวของศพขณะเผา
การเผาด้วยวิธีการเช่นนี้ถูกใช้ตลอดมาจนถึงช่วงระหว่างสงครามโลกครั้งที่ 2 (พ.ศ.2484-2486) จึงได้มีการคิดค้นวิธีการเผาในถังเหล็กรูปทรงกระบอกขนาดพอบรรจุศพได้พอดี [x] ที่ก้นถังทำเป็นตะแกรงเหล็ก โดยการเผาจะใช้วิธีเผาจากก้นถังให้ไฟผ่านขึ้นมา วิธีเผาแบบนี้ถือเป็นวิธีที่ทันสมัยในขณะนั้น ด้วยเป็นการแก้ความอุจาดตาได้เป็นอย่างดี แต่ปัญหาในเรื่องของกลิ่นศพและควันก็ยังคงมีอยู่ จึงมีการคิดค้นวิธีการสร้างเป็นช่องเผาแล้วต่อช่องระบายควันผ่านปล่องขนาดสูงด้านหลังขึ้น เพื่อให้ควันและกลิ่นระบายออกทางช่องปลายปล่อง ซึ่งนับว่าสามารถแก้ปัญหาเรื่องกลิ่นและควันลงไปได้ แต่ก็มีปัญหาในเรื่องความงดงามทางสถาปัตยกรรม อีกทั้งในปัจจุบันเนื่องจากการสร้างที่พักอาศัยพัฒนาไปในทางแนวตั้งที่สูงมากขึ้น การใช้ปล่องควันดังกล่าวก็ไม่สามารถก่อหรือต่อให้สูงจนพ้นเลยอาคารเหล่านี้ได้ กลิ่นศพและควันกลับมามีปัญหาอย่างมากต่อวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของคนเมืองอีกครั้ง จึงได้มีการคิดนำเข้าวิทยาการสมัยใหม่จากต่างประเทศที่ใช้เตาเผาแบบไฟฟ้าแรงสูงชนิดไม่เกิดกลิ่นและควันมาใช้ แต่วิธีนี้มีข้อเสียอยู่ตรงที่ว่าเตาบางชนิดเถ้าอัฐิจะถูกเผาจนหมด ทำให้ลูกหลานไม่สามารถเก็บอัฐิกลับไปบูชาที่บ้านได้ ซึ่งขัดต่อวิถีวัฒนธรรมประเพณีของคนไทยที่ยังมีความผูกพันและเคารพบูชาบรรพบุรุษ แม้จะเสียชีวิตแล้วก็ยังประสงค์อยากเชิญอัฐิธาตุเพื่อกลับไปสถิตไว้ที่บ้านให้เสมือนหนึ่งยังมีชีวิตอยู่

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c2/c2-toraneesong/c2-24/chapter2-24.htm

ตำแหน่งที่ตั้งอาคาร

ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้นว่า “พระเมรุมาศ” หรือ “พระเมรุ” เป็นสถาปัตยกรรมเฉพาะกาลที่ ใช้เป็นที่ถวายพระเพลิงพระบรมศพของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ รวมทั้งสมเด็จพระสังฆราช ณ สถานที่แห่งเดียว คือ ทุ่งพระเมรุเท่านั้น ส่วนเมรุที่ใช้สำหรับขุนนาง พ่อค้าวานิชตลอดจนชาวบ้านทั่วไปก็จะเป็นที่วัด ซึ่งตำแหน่งที่ตั้งของเมรุเหล่านี้ส่วนใหญ่มักจะอยู่ในบริเวณส่วนที่เป็นพื้นที่โล่งที่เป็นเขตธรณีสงฆ์ โดยอาจจะอยู่ทางด้านหน้าหรือหลังของวัดที่ไม่ใช่เขตพุทธาวาสและสังฆาวาส เพราะเขตพุทธาวาสนั้น ถือเป็นแดนศักดิ์สิทธิ์สำหรับพระพุทธเจ้า งานการฌาปนกิจถือเป็นงานอวมงคลจึงไม่ควรอยู่ภายในเขตนี้ ส่วนเขตสังฆาวาสก็เป็นเขตเฉพาะที่อยู่ของพระสงฆ์ที่ไม่ควรเกี่ยวข้องกับเรื่องของทางโลกโดยตรง อย่างไรก็ตามวัดขนาดเล็กๆบางวัดซึ่งไม่มีพื้นที่เปิดโล่งเฉพาะ รวมทั้งไม่มีแนวกำแพงแบ่งกั้นเขตระหว่างเขตพุทธาวาสกับสังฆาวาสที่ชัดเจน การสร้างเมรุเลยมักสร้างให้อยู่ระหว่างเขตทั้ง 2 นั้นนั่นเอง ทำให้ตำแหน่งของเมรุบางครั้งดูเหมือนล้ำเข้าไปอยู่ในเขตพุทธาวาสหรือสังฆาวาสอย่างไม่ตั้งใจ

กลับไปที่เมนู

หน้าต่อไป
​

<HR align=left width="33%" SIZE=1><DL><DD> จากหลักฐานในเอกสารทางประวัติศาสตร์ได้มีการกล่าวถึงการสร้างพระเมรุมาศในสมัยอยุธยาครั้งแรกนั้น มีขึ้นในสมัยพระเอกาทศรถ เมื่อทรงสร้างพระเมรุมาศสูง 1 เส้น 10 วา ถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระนเรศวรมหาราช
</DD></DL>
<DL><DD>[ii] ยอร์ช เซเดส์, นครวัด (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2529), หน้า 62. แปลโดย ปรานี วงษ์เทศ
</DD></DL>
<DL><DD>[iii] เรื่องเดียวกัน, หน้า 49.
</DD></DL>
<DL><DD>[iv] น.อ.สมภพ ภิรมย์ ร.น. พระเมรุมาศ พระเมรุ และเมรุ สมัยรัตนโกสินทร์ (กรุงเทพฯ : อัมรินทร์การพิมพ์, 2528), หน้า 81
</DD></DL>
<DL><DD>[v] เรียกเมรุที่มีลักษณะอย่าง “ปะรำ” คือทำหลังคาตัดเรียบ แบนราบ ดาดผ้าขาว ดูรายละเอียดในเนตรนภิศ และคณะฯ, วัดในกรุงเทพฯ, หน้า 232.
</DD></DL>
<DL><DD>[vi]ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ใน เสฐียรโกเศศ, ประเพณีเนื่องในการเกิดและประเพณีเนื่องในการตาย, (พระนคร : โรงพิมพ์สมาคมสังคมศาสตร์, 2510), หน้า269-276.
</DD></DL>
<DL><DD>[vii] ส.พลายน้อย, เล่าเรื่องบางกอก (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์อักษรพิทยา, 2535), หน้า 274.
</DD></DL>
<DL><DD>[viii] เรื่องเดียวกัน, หน้าเดียวกัน.
</DD></DL>
<DL><DD>[ix] กรมการศาสนา, ประวัติวัดสระเกศราชวรมหาวิหารและจดหมายเหตุเรื่องพระสารีริกธาตุเมืองกบิลพัสดุ์ (พระนคร : โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี, 2508, เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อยู่ ญาโณทโย) ณ.พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส 20 พฤศจิกายน 2508), หน้า 22.
</DD></DL>
<DL><DD>[x] เนตรนภิศ นาควัชระ และคณะ, วัดในกรุงเทพฯ (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2525), หน้า 233-234.
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning...6231/c2/c2-toraneesong/c2-24/chapter2-24a.htm

ประเภทและลักษณะรูปแบบทางสถาปัตยกรรม
เมรุทั่วไปในปัจจุบันมี 2 ประเภท คือ
1. เมรุเฉพาะกิจ หมายถึง เมรุที่สร้างขึ้นสำหรับทำพิธีฌาปนกิจเฉพาะครั้งเฉพาะคราว เช่น งานถวายพระเพลิงพระบรมศพพระมหากษัตริย์หรือพระบรมวงศานุวงศ์ พระเมรุมาศหรือพระเมรุที่สร้างขึ้นเหล่านี้จึงเป็นการสร้างและออกแบบใหม่เฉพาะงานเฉพาะบุคคลเท่านั้น การออกแบบทุกครั้งจึงจะต้องคำนึงถึงชั้นฐานานุศักดิ์ ลักษณะทางสถาปัตยกรรมที่สื่อถึงพระองค์นั้นๆ เมรุประเภทนี้เป็นการสืบเนื่องมาจากวัฒนธรรมและวิถีปฎิบัติตามขนบราชประเพณีมาแต่ครั้งอยุธยา ดังนั้นรูปแบบของพระเมรุมาศหรือพระเมรุในยุคต้นๆก็จะยังคงใช้แบบอย่างของอยุธยา คือ เป็นอาคารทรงปราสาทยอดปรางค์ตั้งบนชั้นอัฒจันทร์สูงตามคติเขาพระสุเมรุ องค์ประกอบร่วมในผังมีมากมายไม่ว่าจะเป็นเมรุทิศ โขลนทวาร (โคปุระ) คดซ่าง หรือ สำซ่าง (พื้นที่ยกสูงสำหรับพระสงฆ์นั่งสวดพระอภิธรรม) ตั้งล้อมตรงมุมทั้ง 4 ส่วนนอกสุดทำเป็นทับเกษตรล้อมรอบอีกชั้นแบบพระระเบียง สำหรับใช้เป็นที่นั่งพักของข้าราชบริพารและประชาชนที่มาร่วมในพระราชพิธี

<?xml:namespace prefix = v ns = "urn:schemas-microsoft-com:vml" /><v:shapetype id=_x0000_t75 path=" m@4@5 l@4@11@9@11@9@5 xe" stroked="f" filled="f" o:spt="75" o:preferrelative="t" coordsize="21600,21600"><v:stroke joinstyle="miter"></v:stroke><v:formulas><v:f eqn="if lineDrawn pixelLineWidth 0 "></v:f><v:f eqn="sum @0 1 0 "></v:f><v:f eqn="sum 0 0 @1 "></v:f><v:f eqn="prod @2 1 2 "></v:f><v:f eqn="prod @3 21600 pixelWidth "></v:f><v:f eqn="prod @3 21600 pixelHeight "></v:f><v:f eqn="sum @0 0 1 "></v:f><v:f eqn="prod @6 1 2 "></v:f><v:f eqn="prod @7 21600 pixelWidth "></v:f><v:f eqn="sum @8 21600 0 "></v:f><v:f eqn="prod @7 21600 pixelHeight "></v:f><v:f eqn="sum @10 21600 0 "></v:f></v:formulas><v:path o:connecttype="rect" gradientshapeok="t" o:extrusionok="f"></v:path><?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:eek:ffice:eek:ffice" /><o:lock v:ext="edit" aspectratio="t"></o:lock></v:shapetype><v:shape id=_x0000_s1036 style="WIDTH: 92.25pt; HEIGHT: 67.5pt" coordsize="21600,21600" href="image/m004.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-24a.files/image001.jpg" o:title="DSC00172" cropright="1346f" croptop="2511f"></v:imagedata></v:shape>
พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
<v:shape id=_x0000_s1035 style="WIDTH: 89.25pt; HEIGHT: 63.75pt" coordsize="21600,21600" href="image/m301.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-24a.files/image003.emz" o:title=""></v:imagedata></v:shape>
พระเมรุมาศพระนางเจ้ารำเพยภมราภิรมย์​

ต่อมาแบบอย่างของพระเมรุมาศหรือพระเมรุก็ได้พัฒนาออกไปอีกหลายรูปแบบลักษณะ[xi]<SUP> </SUP>เช่น ​

พระเมรุทรงบุษบก
<v:shape id=_x0000_s1034 style="WIDTH: 65.25pt; HEIGHT: 90.75pt; mso-position-horizontal-relative: char; mso-position-vertical-relative: line; mso-position-vertical: absolute" coordsize="21600,21600" href="image/m005.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-24a.files/image005.jpg" o:title="DSC00163" cropright="1800f" cropleft="4548f" croptop="3832f" grayscale="t"></v:imagedata></v:shape> พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

<v:shape id=_x0000_s1033 style="WIDTH: 66pt; HEIGHT: 91.5pt" coordsize="21600,21600" href="image/m006.jpg" type="#_x0000_t75" o:allowoverlap="f"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-24a.files/image007.jpg" o:title="DSC00162" cropright="4567f" cropleft="3045f" cropbottom="2864f" croptop="2845f" grayscale="t" gain="69719f"></v:imagedata></v:shape> พระเมรุมาศพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

พระเมรุทรงปราสาท 5 ยอด
<v:shape id=_x0000_s1032 style="WIDTH: 66.75pt; HEIGHT: 99pt; mso-position-horizontal-relative: char; mso-position-vertical-relative: line; mso-position-vertical: absolute" coordsize="21600,21600" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-24a.files/image009.jpg" o:title="DSC00169" cropright="6502f" cropleft="4161f" cropbottom="3120f" croptop="1698f" grayscale="t"></v:imagedata></v:shape> พระเมรุ สมเด็จเจ้าฟ้าพาหุรัดมณีมัย (สมัยรัชกาลที่ 5)

พระเมรุทรงปราสาทยอดพรหมพักตร์
<v:shape id=_x0000_s1031 style="FLOAT: left; WIDTH: 68.25pt; HEIGHT: 93.75pt; mso-position-horizontal-relative: char; mso-position-vertical-relative: line; mso-position-vertical: absolute" coordsize="21600,21600" href="image/m201.jpg" type="#_x0000_t75" alt=""><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-24a.files/image011.jpg" o:title="DSC00168" cropright="1684f" cropleft="3038f" croptop="3091f" grayscale="t"></v:imagedata></v:shape>

พระเมรุมาศ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ​

พระพันปีหลวงในรัชกาลที่ 5

​

เดิมทีแบบอย่างเมรุเฉพาะกิจใช้กันเฉพาะแต่ในหมู่ชนชั้นกษัตริย์เท่านั้น ต่อมาในหมู่ระดับชนชั้นสามัญเองก็มีการใช้เมรุเฉพาะกิจนี้เช่นกัน ซึ่งเห็นได้ชัดว่าเป็นการล้ออย่างพระเมรุของเจ้านาย ดังเช่นหมู่ชุมชนในแถบจังหวัดเพชรบุรี อยุธยา สุพรรณบุรี หรืออ่างทอง ที่มีการใช้เมรุอย่างนี้กันอย่างแพร่หลายและมักเรียกกันทั่วไปว่า “เมรุลอย” เมรุลอยของชนสามัญเหล่านี้ นิยมรูปแบบเฉพาะทรงบุษบก[xii] โดยอาศัยการออกแบบแผนผังเพื่อให้มีความแตกต่างกัน เช่น แบบ 5 ชั้น หมายถึงมีเมรุทิศประกอบอีก 4 หลัง แบบ 3 ชั้น หมายถึงมีเมรุรายอีก 2 หลัง หรือแบบชั้นเดียวก็หมายถึงมีเฉพาะแต่เมรุประธานเท่านั้น ทั้งนี้การเลือกใช้แต่ละลักษณะก็ขึ้นอยู่กับกำลังทรัพย์ของเจ้าภาพเป็นสำคัญ
<v:shape id=_x0000_s1030 style="WIDTH: 64.5pt; HEIGHT: 89.25pt" coordsize="21600,21600" href="image/DSC00807.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-24a.files/image013.png" o:title="test226" cropright="2895f" cropleft="2952f" cropbottom="4828f" croptop="4228f"></v:imagedata></v:shape> เมรุลอย วัดปรมัยยิกาวาส ปทุมธานี

เมรุทั้ง 2 แบบนี้มีลักษณะที่เหมือนกันอย่างหนึ่งก็คือเป็นการประกอบขึ้นใช้เฉพาะงานนั้นๆ เมื่อเสร็จงานแล้วต้องมีการรื้อถอนลง การประกอบเช่นนี้จึงต้องอาศัยหลักที่ว่า
<DL><DD>1. วัสดุที่ใช้ต้องเอื้อต่อการประกอบขึ้นและถอดถอนได้ง่าย เช่น ไม้หรือเหล็ก
<DD>2. กรรมวิธีการก่อสร้างต้องสามารถกระทำให้เสร็จได้ภายในเวลาอันรวดเร็ว แต่ยังคงไว้ซึ่งความวิจิตรประณีตสวยงาม
<DD>3. มีความแข็งแรง มั่นคง
</DD></DL>ส่วนข้อแตกต่างก็คือขนาด รูปแบบทางสถาปัตยกรรม ตลอดจนองค์ประกอบบางอย่างซึ่งเมรุชาวบ้านไม่สามารถนำมาใช้ได้ รวมทั้งพระเมรุมาศหรือพระเมรุจะใช้เฉพาะครั้งเดียว แต่เมรุลอยนั้นเมื่อถอดลงแล้วสามารถนำไปประกอบใช้กับงานครั้งต่อไปสำหรับคนอื่นๆได้อีก

2. เมรุถาวร หมายถึง เมรุที่สร้างขึ้นอย่างถาวรในวัดใดวัดหนึ่ง สำหรับฌาปนกิจศพคนทั่วไป เมรุลักษณะนี้จึงสร้างขึ้นด้วยโครงสร้างวัสดุที่แข็งแรงทนทาน ประเภทคอนกรีตเสริมเหล็กและก่ออิฐฉาบปูน ก่อนปั้นปูนประดับลวดลายอย่างงดงาม การแบ่งประเภทของเมรุตามลำดับศักดิ์จึงแบ่งเป็น 2 ชั้น คือ
ก. เมรุหลวง หมายถึง เมรุที่ใช้เผาศพเชื้อพระวงศ์ เจ้านาย ตลอดจนต่อมารวมถึงผู้ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์สายสะพายตั้งแต่ชั้นประถมาภรณ์มงกุฎไทยขึ้นไป ถือเป็นเมรุชั้นสูงจึงได้รับการออกแบบอย่างวิจิตร บางแห่งลงรักปิดทองอย่างงดงาม
เมรุหลวงวัดเทพศิรินทราวาส กรุงเทพฯ

ข. เมรุราษฎร์ หมายถึง เมรุที่ใช้เผาศพสามัญชนทั่วไป ลักษณะของเมรุจึงเป็นแบบเรียบง่าย ปัจจุบันเมรุราษฎร์บางแห่งก็ประดับตกแต่งจนดูเกินฐานะ เช่น เมรุราษฎร์ วัดเขาดิน จ.อยุธยา
<v:shape id=_x0000_s1029 style="WIDTH: 73.5pt; HEIGHT: 51.75pt" coordsize="21600,21600" href="image/m228.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-24a.files/image015.png" o:title="test228" cropright="2945f" cropleft="4497f" cropbottom="3382f" croptop="2840f"></v:imagedata></v:shape> เมรุราษฎร์ วัดราชบรรทม อยุธยา

กลับไปที่เมนู​

เมรุถาวรเป็นอาคารที่สร้างขึ้นเพื่อใช้งานอย่างมั่นคงถาวร การฌาปนสถานจึงถูกพัฒนาจนถึงจุดที่มีการกำหนดพื้นที่ใช้สอยที่ค่อนข้างชัดเจนออกเป็น 3 ส่วน คือ
<DL><DD>1.ส่วนตั้งศพ
<DD>2. ส่วนเผาศพ
<DD>3. ส่วนพระสงฆ์นั่งสวดพระอภิธรรม
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning...6231/c2/c2-toraneesong/c2-24/chapter2-24a.htm

​

​

​

​

ส่วนเผาศพ ส่วนพระสงฆ์นั่งสวดอภิธรรม และส่วนตั้งศพ ​

​

เมรุวัดเสนาสนาราม อยุธยา​

​

1.ส่วนตั้งศพ หมายถึงส่วนที่ใช้พักศพชั่วคราวเพื่อให้ญาติมิตรได้แสดงความอาลัยโดยการแสดงความเคารพก่อนการเผาจริง พื้นที่ส่วนนี้ถือเป็นส่วนสำคัญที่สุด ดังนั้นอาคารส่วนนี้จึงถูกออกแบบให้อยู่ภายใต้รูปทรง 2 รูปแบบ คือ
<TABLE class=MsoTableGrid style="BORDER-RIGHT: medium none; BORDER-TOP: medium none; MARGIN-LEFT: 5.4pt; BORDER-LEFT: medium none; BORDER-BOTTOM: medium none; BORDER-COLLAPSE: collapse" cellSpacing=0 cellPadding=0 border=1><TBODY><TR><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: windowtext; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: windowtext; WIDTH: 112.5pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=150>

<?xml:namespace prefix = v ns = "urn:schemas-microsoft-com:vml" /><v:shape id=_x0000_s1027 style="WIDTH: 84pt; HEIGHT: 64.5pt" coordsize="21600,21600" href="image/m230.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata blacklevel="1966f" src="chapter2-24a.files/image019.png" o:title="test230" cropright="8691f" cropleft="3949f" cropbottom="1285f" croptop="4301f"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: windowtext; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 117pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=156>

​

<v:shape id=_x0000_s1026 style="WIDTH: 68.25pt; HEIGHT: 93.75pt" coordsize="21600,21600" href="image/m229.jpg" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-24a.files/image021.png" o:title="test229" cropright="3131f" cropleft="2655f" cropbottom="4699f" croptop="2488f"></v:imagedata></v:shape>​

</TD><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: windowtext; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 238.5pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=318 rowSpan=2>
1.1 แบบเมรุทรงบุษบก คือ อาคารส่วนที่ตั้งศพถูกออกแบบรูปทรงให้เป็นอย่างทรงบุษบก
</TD></TR><TR><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: windowtext; WIDTH: 112.5pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=150>

เมรุวัดทองบ่อ อยุธยา​

</TD><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #f3f3f3; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 117pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=156>

เมรุวัดพระปรางค์มุนี สิงห์บุรี​

</TD></TR><TR><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: windowtext; WIDTH: 112.5pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=150>

​

</TD><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 117pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=156>

​

​

​

</TD><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 238.5pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=318 rowSpan=2>
1.2 แบบเมรุทรงปราสาท คือ อาคารส่วนตั้งศพทำเป็นรูปทรงจัตุรมุขลดชั้น มียอดอาคารทำเป็นเครื่องยอดบุษบก
</TD></TR><TR><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: windowtext; WIDTH: 112.5pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=150>

​

</TD><TD style="BORDER-RIGHT: windowtext; PADDING-RIGHT: 5.4pt; BORDER-TOP: medium none; PADDING-LEFT: 5.4pt; BACKGROUND: #e0e0e0; PADDING-BOTTOM: 0cm; BORDER-LEFT: medium none; WIDTH: 117pt; PADDING-TOP: 0cm; BORDER-BOTTOM: windowtext" vAlign=top width=156>

วัดเทพศิรินทราวาส กรุงเทพฯ​

</TD></TR></TBODY></TABLE>

2. ส่วนเผาศพ หมายถึง ส่วนที่สร้างเป็นอาคารซึ่งภายในบรรจุอุปกรณ์สำหรับการเผา และด้วยเหตุที่เป็นส่วนที่จะทำให้เกิดกลิ่นและควัน อาคารส่วนนี้จึงมักสร้างเป็นอาคารทึบทรงคฤห์ มีปล่องสูงทะลุเลยหลังคาขึ้นไป

3. ส่วนพระสงฆ์นั่งสวดพระอภิธรรม เป็นพื้นที่บริเวณที่เชื่อมต่อระหว่างส่วนตั้งศพและส่วนเผา ส่วนใหญ่ทำเป็นที่นั่งด้านใดด้านหนึ่งสำหรับให้พระสงฆ์นั่งสวดพระอภิธรรมในระหว่างการเผาเรียกว่า “สวดหน้าไฟ” อาคารส่วนนี้จึงมักทำเป็นอย่าง “มุขกระสัน” เชื่อมต่อระหว่างเมรุประธานกับส่วนเตาเผา
ความคลี่คลายของรูปแบบเมรุนั้นในปัจจุบันเลยเถิดออกไปไกลมาก โดยเฉพาะส่วนที่เป็นอาคารเผา ระยะหลังๆมานี้นิยมเปลี่ยนเป็นอาคารจัตุรมุข ทั้งแปลงรูปของปล่องระบายกลิ่นควันจากลักษณะปล่อง4เหลี่ยมสูงชะลูดมาเป็นรูปทรงปรางค์ โดยไม่มีความรู้ในเรื่องความหมายของการใช้รูปทรงในเชิงสัญลักษณ์ ด้วยคงเห็นแต่เพียงว่ามีลักษณะรูปทรงที่เรียวยาวคล้ายกัน จึงหยิบยืมแบบอย่างของรูปลักษณ์ทางสถาปัตยกรรมชั้นสูงมาใช้อย่างไม่เข้าใจ หรือถูกต้องตามฐานานุศักดิ์ทางสถาปัตยกรรมและคติความเชื่อแบบประเพณีดั้งเดิม อาทิเช่น เมรุวัดเสนาสนาราม จ.อยุธยา
<v:shape id=_x0000_s1025 style="WIDTH: 90.75pt; HEIGHT: 68.25pt" coordsize="21600,21600" href="image/DSC08723.JPG" type="#_x0000_t75"><v:imagedata src="chapter2-24a.files/image023.jpg" o:title="DSC08723"></v:imagedata></v:shape> เมรุวัดเสนาสนาราม อยุธยา

กลับไปที่เมนู
​

<HR align=left width="33%" SIZE=1><DL><DD>[xi] ดูรายละเอียดเพิ่มเติมใน น.อ.สมภพ ภิรมย์ ร.น., พระเมรุมาศ พระเมรุ และเมรุ สมัยรัตนโกสินทร์ (กรุงเทพฯ : อัมรินทร์การพิมพ์, 2528)
</DD></DL>
<DL><DD>[xii] เนื่องเพราะรูปแบบอื่นมีความยาก ประณีตและสลับซับซ้อนมากกว่า
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/c3/c3-25/chapter3-25.htm

องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม หมายถึง อาคารหรือกลุ่มอาคารรวมทั้งส่วนต่างๆที่เกี่ยวเนื่องสัมพันธ์กัน นำมาประกอบขึ้นเป็นงานสถาปัตยกรรมประเภทหนึ่งแล้ว สามารถสื่อให้งานสถาปัตยกรรมชิ้นนั้นๆสะท้อนออกมาถึงคุณลักษณะ ในแง่ของประโยชน์ใช้สอย หรือความงาม หรือคติความหมาย หรือทุกอย่างรวมกัน

กลับไปที่เมนู​

องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมที่สำคัญอยู่ 2 ลักษณะคือ
1. องค์ประกอบแผนผัง หมายถึง ลักษณะทางกายภาพในแนวระนาบทางนอน ที่บ่งบอกถึงที่ตั้ง ขนาดพื้นที่ว่าง ขอบเขต และความสัมพันธ์ ระหว่างส่วนประกอบต่างๆที่ประกอบกันขึ้นในผัง ซึ่งแตกต่างกันตามความต้องการของแนวความคิดในการออกแบบ ในงานพุทธศาสนสถาปัตยกรรมของไทย มีการแบ่งพื้นที่ภายในออกเป็น เขตพุทธาวาส เขตสังฆาวาส และเขตธรณีสงฆ์ โดยแต่ละเขตก็มี องค์ประกอบแผนผัง ที่มีแบบอย่างลักษณะเฉพาะตัว ตามหน้าที่ของประโยชน์ใช้สอยหรือคติสัญลักษณ์ในทางพุทธศาสนา

กลับไปที่เมนู​

2. องค์ประกอบอาคาร หมายถึง ส่วนของอาคารที่ประกอบหรือประดับตกแต่งขึ้นด้วยองค์ประกอบย่อยต่างๆ เพื่อให้อาคารสามารถคงอยู่ได้อย่างมั่นคงแข็งแรง ทั้งมีความประณีตงดงาม และสื่อแสดงออกถึงความหมายหรือคติในทางพุทธปรัชญาได้อย่างสมบูรณ์ องค์ประกอบอาคารจำแนกออกได้เป็น 2 ลักษณะ คือ
2.1 องค์ประกอบโครงสร้าง หมายถึง ชิ้นส่วนของวัสดุต่างๆ ที่นำมาต่อ หรือยึดโยง หรือประกอบรวมกันขึ้นเป็นโครงร่างของอาคาร ตามกรรมวิธีหรือกระบวนการก่อสร้างที่เป็นระบบ ภายใต้กฎเกณฑ์และระเบียบแบบแผนทางการช่างของกลุ่มชนหรือสังคมนั้นๆ ซึ่งโครงสร้างของอาคารในงานสถาปัตยกรรมไทย จะมีองค์ประกอบสำคัญอยู่ 3 ส่วน ได้แก่
<DL><DD>ก. องค์ประกอบโครงสร้างส่วนฐาน ได้แก่ องค์ประกอบของโครงสร้างของอาคารที่ประกอบกันขึ้นเป็นส่วนฐานอาคาร เพื่อทำหน้าที่รับน้ำหนักที่ถ่ายจากส่วนบนที่อยู่เหนือพื้นเรือนขึ้นไป ก่อนถ่ายลงสู่ดิน อาคารทางศาสนาของไทยนั้น นิยมใช้อิฐหรือศิลาแลงก่อเป็นแผงตันแล้วประดับตกแต่งให้เป็น ฐาน ที่มีรูปแบบชนิดต่างๆตามคติสัญลักษณ์ เช่น ฐานบัว ฐานสิงห์ ฯลฯ องค์ประกอบที่สำคัญส่วนนี้ คือ พื้น ฐานราก
<DD>
<DD>ข. องค์ประกอบโครงสร้างส่วนเรือน ได้แก่ องค์ประกอบของโครงสร้างอาคารที่ประกอบกันขึ้นเป็นตัวเรือน เพื่อทำหน้าที่ยึดต่อเป็นผืนผนังสำหรับห่อหุ้มอาคาร รวมทั้งรับน้ำหนักที่ถ่ายลงมาจากส่วนหลังคา ก่อนถ่ายผ่านลงไปสู่ส่วนฐานเรือนต่อไป องค์ประกอบที่สำคัญส่วนนี้ คือ เสา ผนัง ประตู-หน้าต่าง
<DD>
<DD>ค. องค์ประกอบโครงสร้างส่วนหลังคา ได้แก่ องค์ประกอบต่างๆของโครงสร้างอาคารที่อยู่เหนือส่วนเรือนขึ้นไป ประกอบเข้ากันเป็นโครงหลังคา เพื่อทำหน้าที่ปกคลุมพื้นที่ว่างส่วนล่างลงมา องค์ประกอบที่สำคัญในส่วนนี้ คือ ขื่อ แป จันทัน อกไก่ ดั้ง เต้า คันทวย
</DD></DL>2.2 องค์ประกอบตกแต่ง หมายถึง ส่วนประกอบต่างๆที่ทำขึ้นเพื่อเสริมแต่งให้อาคาร มีความสวยงามยิ่งขึ้น สามารถแยกย่อยออกได้เป็น 2 ลักษณะ คือ
<DL><DD>ก. องค์ประกอบตกแต่งจริง หมายถึง การประดับตกแต่งที่ทำขึ้นบนส่วนต่างๆของอาคารที่ไม่ใช่เป็นองค์ประกอบโครงสร้างหลักโดยตรง แต่เป็นการประดับแต่งเพิ่มเข้าไปเพื่อให้อาคารนั้นๆ มีความสมบูรณ์ทั้งในเชิงความงามและความหมายยิ่งขึ้น เช่น จิตรกรรมฝาผนัง ดาวเพดาน ช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ บราลี บัวหัวเสา ฯลฯ องค์ประกอบประเภทนี้หากไม่คำนึงถึงความต้องการในเชิง คติความเชื่อ ความหมายหรือมโนปรัชญา สำหรับอาคารแล้วอาจจะมีหรือไม่ก็ได้ เพราะไม่ได้มีบทบาทหน้าที่สำคัญต่อความมั่นคงแข็งแรงของอาคารโดยตรง
<DD>
<DD>ข. องค์ประกอบตกแต่งเสริม หมายถึง การประดับตกแต่งที่ทำเสริมขึ้นบนส่วนขององค์ประกอบที่เป็นโครงสร้างสำคัญของอาคารนั้นๆ เช่น คันทวย หน้าบัน ตัวลำยอง เชิงชาย ฯลฯ ทั้งนี้เพื่อให้องค์ประกอบย่อยเหล่านั้น นอกจากจะมีความประณีตงดงามขึ้นแล้ว ยังแฝงความหมายที่เป็นเชิงสัญลักษณ์อีกด้วย เช่น คันทวยที่แกะสลักเป็นรูปนาคหรือมกร เสาที่ทำส่วนปลายเสาเป็นรูปบัว อย่างที่เรียกว่า บัวหัวเสา ฯลฯองค์ประกอบเหล่านี้จึงทำหน้าที่ 2 บทบาทในเวลาเดียวกันคือ เป็นทั้ง องค์ประกอบทางโครงสร้าง และ องค์ประกอบตกแต่ง
</DD></DL>

กลับไปที่เมนู​

<HR align=left width="33%" SIZE=1><DL><DD> สมคิด จิระทัศนกุล, “ พระอุโบสถและพระวิหารในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว” วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตร์มหาบัณฑิต ภาควิชาศิลปสถาปัตยกรรม มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2533, หน้า 258.
</DD></DL>

 

http://elearning.su.ac.th/elearning-uploads2/libs/html/16231/ref.htm



บรรณานุกรม
การศาสนา, กรม. ประวัติวัดสระเกศราชวรมหาวิหารและจดหมายเหตุเรื่องพระสารีริกธาตุเมืองกบิลพัสดุ์. พระนคร : โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี, 2508, เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อยู่ ญาโณทโย) ณ.พระเมรุวัดเทพศิรินทราวาส 20 พฤศจิกายน 2508),

 

อ้างอิง:
<TABLE cellSpacing=0 cellPadding=6 width="100%" border=0><TBODY><TR><TD class=alt2 style="BORDER-RIGHT: 1px inset; BORDER-TOP: 1px inset; BORDER-LEFT: 1px inset; BORDER-BOTTOM: 1px inset">ข้อความดั้งเดิมโดยคุณ Wisdom
ผมมองเว็บวัดถ้ำเมืองนะเป็นวัดแต่เรื่องนี้คงลึกซึ้งเกินไปสำหรับคนที่ชินกับเว็บทั่วไป อายุเองเอามาวัดภูมิกันแบบนี้ก็ขอทำใจละกันที่มองตื้นๆแบบนี้

ก่อนจากไม่หวนกลับก็ขอย้ำนะจ๊ะ
"วัดออนไลน์เป็นเขตของสงฆ์"
ผมจะปล่อยปะละเลยไม่ได้


อุเบกขาธรรมรักษา
</TD></TR></TBODY></TABLE>

ขอแจ้งเตือนท่านผู้อ่านทุกๆท่าน

ลองอ่าน บทความที่ผมนำมาลงนะครับ เรื่อง "วัด" จะได้ไม่เข้าใจผิด เกรงว่าจะเป็นกรรม ท่านผู้อ่านจะได้ไม่มีเจ้ากรรมนายเวรเพิ่มขึ้นอีก

และเรื่อง "วัด" นอกจากบทความที่ผมนำมาลงแล้ว ต้องไปดูในพระราชบัญญัติของคณะสงฆ์ว่ามีความหมายอย่างไร และดูที่บรรณานุกรมว่ามีความน่าเชื่อถือมากน้อยเพียงไรด้วยครับ

โมทนาสาธุครับ
มหาโมทนาสาธุครับ
มหามุทิตาโมทนาสาธุครับ

.

 

http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=rattanakosin225&date=23-03-2007&group=2&gblog=42

ว่าด้วยมูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม





<CENTER></CENTER>




<CENTER>พระปฐมเจดีย์</CENTER>


....................................................................................................................................................


มูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม


๑. เมื่อข้าพเจ้ามาแสดงปาฐกถาในสมัคยาจารย์สถานคราวก่อน ได้แสดงลักษณะการปกครองไทยแต่โบราณ ปาฐกถานั้นข้างตอนท้ายกล่าวถึงประเพณีการปกครองคณะสงฆ์ ข้าพเจ้าได้คิดใคร่จะแสดงถึงเรื่องสร้างวัดด้วย แต่ในเวลานั้นยังไม่สะดวกใจ ด้วยข้อสงสัยในมูลแห่งการสร้าววัดอยู่บางข้อ คิดค้นหาอธิบายยังไม่ได้ จึงต้องระงับไว้ ครั้นถึงฤดูแล้งเมื่อตอนปลายปีที่ล่วงมา ข้าพเจ้าได้มีโอกาสขึ้นไปถึงเมืองสวรรคโลก เมืองสุโขทัย อีกครั้งหนึ่งนับว่าเป็นครั้งที่ ๓ ไปคราวนี้ประจวบเวลาเขาถางที่โบราณสถานต่างๆไว้อย่างเกลี้ยงเกลา ตั้งแต่เตรียมรับเสด็จฯ อาจตรวจตราพิจารณาดูได้ถนัดกว่าเมื่อไปแต่หนหลัง เป็นเหตุให้เข้าใจว่าได้ความรู้ข้อซึ่งสงสัยอยู่แต่ก่อน พอจะประกอบอธิบายมูลเหตุการสร้างวัดในประเทศไทยได้ตลอดเรื่อง คิดว่าจะแต่งวหนังสือเรื่องนี้เสนอต่อเพื่อนนักเรียนโบราณคดี ก็พอพระองค์เจ้าธานีนิวัติเสด็จมาชวนข้าพเจ้าให้แสดงปาฐกถาที่สามัคยาจารย์ในปีนี้อีก เห็นเป็นโอกาสอันสมควรจึงได้นำเรื่องสร้างวัดในประเทศไทยมาแสดงเป็นปาฐกถาให้ท่านทั้งหลายฟังในวันนี้


๒. ตามตำนานของพระพุทธศาสนา ว่าในสมัยพุทธกาล เมื่อสมเด็จพระสักยมุนีศรีสรรเพชญ์พุทธเจ้าประกาศพระพุทธศาสนา แล้วทรงสั่งสอนเวไนยสัตว์ในมัชฌิมประเทศอยู่นั้น ผู้ที่ถือพระพุทธศาสนานับถือวัตุทั้ง ๓ ว่าเป็นหลักของพระศาสนา คือ พระพุทธเจ้า ๑ พระธรรม ๑ และพระสงฆ์ ๑ เพราะวัตถุทั้ง ๓ นี้ประกอบกัน ถ้าขาดแต่อย่างหนึ่งอย่างใดก็ไม่มีพระพุทธศาสนาได้ พระพุทธเจ้าเป็นผู้ตรัสรู้พระธรรมนำมาสั่งสอนแก่คนทั้งหลาย ถ้าไม่มีพระพุทธเจ้าก็ไม่มีใครพบพระธรรม หรือแม้ในปัจจุบันนี้ถ้าพากันลืมพระพุทธเจ้าเสีย พระธรรมก็จะตกต่ำไม่เป็นศาสนา ถ้าไม่มีพระธรรม พระพุทธเจ้าก็ไม่มีขึ้นได้ หรือแม้ในปัจจุบันนี้ถ้าพากันเลิกนับถือพระธรรมเสีย พุทธเจดีย์ทั้งหลายก็จะกลายเป็นอย่างศาลเจ้า พระสงฆ์ก็จะผิดกับบุคคลสามัญเพียงนุ่งห่มผ้าเหลือ หาเป็นศาสนาไม่ ถ้าขาดพระสงฆ์ พระพุทธเจ้าตรัสรู้พระธรรมก็จะได้ประโยชน์แต่พระองค์ ไม่สามารถจะประกาศตั้งศาสนาให้เป็นประโยชน์แก่เวไนยสัตว์ทั้งหลาย หรือถ้าว่าอย่างทุกวันนี้ ถ้าไม่มีพระสงฆ์รักษาพระศาสนาสืบมาแล้ว ชาวเราก็จะหารู้จักพระพุทธศาสนาไม่ วัตถุทั้ง ๓ อาศัยกันดังกล่าวมา จึงเรียกรวมกันว่า "พระไตรสรณคมณ์" แปลว่าวัตถุที่ควรระลึกถึง ๓ อย่าง หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "พระรัตนตรัย" แปลว่าดวงแก้วทั้ง ๓ เพราะเนื่องเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันดังอธิบายมา


๓. ก็แต่วัตถุทั้ง ๓ นั้นมีสถาพผิดกัน พระพุทธเจ้าเมื่อเสด็จดับขันธปรินิพานแล้วไม่มีบุคคลผู้อื่นจะเป็นแทนได้ พระธรรมนั้นเล่าถ้าไม่มีผู้ศึกษาทรงจำไว้ได้ก็เป็นอันตรธานไป ส่วนพระสงฆ์นั้นก็คงอยู่มาได้ด้วยมีผู้บวชสืบสมณวงศ์ต่อมา เพราะสภาพต่างกันอย่างว่ามานี้ เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน จึงเกิดมีเจดีย์วัตถุในพระพุทธศาสนาสำหรับสักการบูชาแทนองค์พระพุทธเจ้าขึ้นก่อน พุทธเจดีย์มีหลายอย่าง จะกล่าวแต่ที่เป็นตัวมูลเหตุแห่งการสร้างวัด คือตามประเพณีอันมีมาในอินเดียตั้งแต่ก่อนพุทธกาล ถ้าผู้ทรงคุณธรรมในศาสนาถึงมรณภาพลง เมื่อเผาแล้วย่อมเก็บอัฐิธาตุบรรจุไว้ในสถูป (ที่เรามักเรียกกันว่า พระเจดีย์) สร้างขึ้นตามกำลังของเจ้าภาพ มีตั้งแต่เพียงเป็นกองดินขึ้นไปจนถึงสร้างเป็นปึกแผ่นแน่นหนาโดยประณีตบรรจง

เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จเข้าพระนิพพาน ถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระแล้ว กษัตริย์และพราหมณ์อันเป็นเจ้าเมืองต่างๆ ซึ่งนับถือพระพุทธเจ้าขอแบ่งพระบรมธาตุไปสร้างพระสถูปบรรจุไว้ให้มหาชนในเมืองขอตนสักการบูชา ๘ แห่งด้วยกัน ครั้งต่อมาเมื่อถึงสมัยพระเจ้าอโศกได้เป็นพระเจ้าราชาธิราช ทรงเลื่อมใสทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาให้รุ่งเรืองแพร่หลายในอินเดียตลอดจนถึงนานาประเทศ พระเจ้าอโศกมหาราชให้รวบรวมพระบรมธาตุมาจากที่ซึ่งบรรจุไว้แต่เดิมเอามาแบ่งเป็นส่วนละน้อยๆ แจกประทานให้สร้างพระสถูปบรรจุไว้เป็นที่สักการบูชาตามบรรดาบ้านเมืองและประเทศที่นับถือพุทธศาสนา ในตำนานกล่าวว่าถึง ๘๔,๐๐๐ แห่ง ซึ่งควรสันนิษฐานแต่ว่ามากจนนับไม่ถ้วนว่ากี่แห่ง และพึงสันนิษฐานได้ต่อไป ว่าเมื่อเกิดมีพระเจดีย์ที่ประดิษฐานพระบรมธาตุของพระพุทธเจ้าสร้างขึ้น ณ ที่แห่งใด ที่แห่งนั้นพวกพุทธศาสนิกชนก็ย่อมพากันไปสักการบูชา และช่วยกันพิทักษ์รักษาอยู่เนืองนิจ ทั้งมีผู้เลื่อมใสศรัทธาก่อสร้างเครื่องอุปกรณ์ต่างๆ เพิ่มพูนขึ้นตามกำลังของประชุมชน ณ ที่แห่งนั้นๆ จึงเริ่มเกิดวัดขึ้น ณ ที่ต่างๆด้วยประการฉะนี้ วัดชั้นเก่าที่สุดที่ปรากฏในประเทศไทยนี้ เช่นพระปฐมเจดีนย์เป็นต้นก็เกิดขึ้นโดยปริยายอย่างแสดงมา

ส่วนประวัติของพระธรรมนั้น เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพานแล้ว พระสงฆ์พุทธสาวกที่เป็นผู้ใหญ่ชวนกันประชุมทำการ "สังคายนา" รวบรวมร้อยกรองพระวินัยและพระธรรมซึ่งพระพุทธเจ้าได้ทรงบัญญัติตรัสสอน ท่องบ่นทรงจำไว้แล้วสั่งสอนสานุศิษย์ให้ทรงจำต่อกันมา ก็แต่การรักษาพระธรรมนั้น เพราะชั้นเดิมใช้วิธีท่องจำมิได้จดลงเป็นตัวอักษร ท่านผู้เป็นพุทธสาวกที่ได้เคยฟังพระพุทธเจ้าทรงสั่งสอนย่อมเข้าใจพระบรมพุทธาธิบายอยู่ การท่องจำและการสวดสาธยายพระธรรมวินัย เป็นแต่เหมือนอย่างจำหัวข้อไว้มิให้ลืม

ครั้นจำเนียรกาลนานมาเมื่อท่านผู้เคยเป็นพุทธสาวกหมดตัวไป พระสงฆ์ชั้นสานุศิษย์ได้เป็นคณาจารย์สั่งสอนสืบต่อกันหลายชั่วบุรุษมา ความเข้าใจในอธิบายพระธรรมวินัยก็เกิดแตกต่างกัน ได้ประชุมสงฆ์ทำสังคายนาอีกครั้งหนึ่ง ความเห็นก็ไม่ปรองดองกันได้ พระสงฆ์ในอินเดียจึงเกิดถือคติต่างกันเป็น ๒ จำพวก คติพวกหนึ่งได้นามว่า "เถรวาท" คือถือลัทธิแต่ที่เชื่อว่าพระเถรผู้เป็นพุทธสาวกได้ทำสังคายนาเมื่อครั้งแรก ไม่ยอมถืออธิบายของคณาจารย์ในชั้นหลัง คติของแกจำพวกหนึ่งได้นามว่า "อาจริยวาท" คือถือทั้งลัทธิเดิมและอธิบายของอาจารย์ ด้วยพระสงฆ์จำพวกหลังมีหลายคณะจำนวนมากกว่าพวกก่อน จึงได้นามว่า "มหาสังฆิกะ" อีกอย่างหนึ่ง

เมื่อพระเจ้าอโศกมหาราชทรงอุปถัมภ์บำรุงพระพุทธศาสนานั้น ทรงเลื่อมใสพระสงฆ์ที่ถือลัทธิเถรวาท มีพระราชประสงค์จะกำจัดพวกถือลัทธิอาจริยวาทเสีย แต่จำกัดไม่ได้หมดด้วยมีมากนัก พระเจ้าอโศกจึงให้ประชุมสงฆ์ทำสังคายนาพระธรรมวินัย ตามลัทธิเถรวาทอีกครั้ง ๑ นับเป็นครั้งที่ ๓ ซึ่งพระสงฆ์ท่องบ่นทรงจำไว้ในภาษาบาลี ครั้นเมื่อล่วงรัชสมัยของพระเจ้าอโศกมหาราชมาประมาณ ๖๐๐ ปี มีพระเจ้าแผ่นดินครองคันธารราฐข้างฝ่ายเหนือแห่งประเทศอินเดีย ทรงพระนามว่าพระเจ้ากนิษกะได้เป็นพระเจ้าราชาธิราช และอุปถัมภ์บำรุงพระพุทธศาสนาคล้ายกับพระเจ้าอโศกมมหาราช แต่ไปทรงเลื่อมใสพระงสฆ์ซึ่งถือลัทธิอาจริยวาท ให้ชุมนุมสงฆ์ทำสังคายนาพระธรรมวินัยอีกครั้ง ๑ แล้วให้แปลงพระธรรมวินัยจากภาษาบาลีเป็นภาษาสันสกฤต

ด้วยการถือพระพุทธศาสนาในอินเดียจึงแยกกันเป็น ๒ ลัทธิเด็ดขาดแต่นั้นมา ลัทธิซึ่งเกิดขึ้นทางฝ่ายเหนือได้นามว่า "มหายาน" ถือตามคติอาจริยวาท และรักษาพระธรรมวินัยไว้เป็นภาษาสันสกฤต ลัทธิเดิมซึ่งเกิดขึ้นข้างฝ่ายใต้ได้นามว่า "สาวกยาน" หรือ "หินยาน" ถือลัทธิอย่างครั้งพระเจ้าอโศก และคงรักษาพระธรรมวินัยในภาษาบาลี ครั้นต่อมาพระสงฆ์ทั้ง ๒ จำพวกต่างเขียนพระธรรมวินัยลงเป็นตัวอักษรจัดเป็น ๓ ปิฎก คือ พระวินัย พระสูตร และพระปรมัตถ์ เรียกรวมกันว่า "พระไตรปิฎก" มีทั้งภาษาสันสกฤต และภาษาบาลีสืบมา

ส่วนประวัติพระสงฆ์ เมื่อครั้งพุทธกาลบรรดาผู้ที่บวชเป็นพระภิกษุสงฆ์ล้วนจะบวชอยู่จนตลอดชีวิตทั้งนั้น ที่ประสงค์จะออกบวชแต่ชั่วคราวหามีไม่ การที่สึกลาพรตในชั้นพุทธกาลล้วนแต่เกิดเหตุให้จำเป็น นานๆจึงมีสักครั้งหนึ่ง วัตตปฏิบัติของพระสงฆ์ในครั้งพุทธกาลนั้นก็อนุวัติตามพุทธประเพณี คือไม่อยู่ประจำ ณ ที่แห่งใดแห่งหนึ่ง ในฤดูแล้งเวลาเดินทางได้สะดวกก็ชวนกันแยกย้ายไปเที่ยวสั่งสอนพระพุทธศาสนาตามบ้านเมืองน้อยใหญ่ หรือมิฉะนั้นก็หลีกไปเที่ยวหาที่สงัด บำเพ็ญวิปัสสนาญาณชำระจิตของตนให้ผ่องใสพ้นกิเลส ต่อถึงฤดูฝนจะเดินทางไท่ได้สะดวก จึงรวมกันเข้าวัสสาหยุกพักอยู่ในบ้านในเมืองจนกว่าจะถึงฤดูแล้งก็เที่ยวไปใหม่ อาศัยประเพณีเช่นว่ามาจึงมีผู้ศรัทธาถวายที่ "อาราม" (แปลว่าสวน) เช่นที่เรียกว่า "เชตวนาราม" และ "บุพพาราม" เป็นต้น ให้เป็นที่ประทับของพระพุทธเจ้าและเหล่าพระสงฆ์พุทธสาวกสำหรับจะได้ยับยั้งอยู่ในบ้านในเมืองเมื่อฤดูฝน หาเป็นที่อยู่ประจำของพระสงฆ์เหมือนอย่างวัดในประเทศของเราทุกวันนี้ไม่

อันวัดเป็นที่พระสงฆ์อยู่ประจำเกิดมีขึ้นในอินเดียต่อชั้นหลัง ว่าตามโบราณวัตถุที่ตรวจพบ มักสร้างกุฏิสงฆ์ขึ้นในบริเวณมหาพุทธเจดียสถาน ดังเช่นที่ในบริเวณพระธรรมิกะเจดีย์ ณ ตำบลมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี ซึ่งเป็นที่พระพุทธองค์ทรงแสดงปฐมเทศนานั้นเป็นต้น หรือมิฉะนั้นก็ทำเป็นที่สำหรับบำเพ็ญสมณธรรมไว้ในถ้ำ เช่นที่ถ้ำแอลลอรา ในแขวงไฮดาระบัดเป็นต้น ในที่เช่นกล่าวมามีรอยรากกุฏิและห้องที่สำนักสงฆ์ปรากฏอยู่เป็นอันมาก ในประเทศไทยนี้ก็ทีคล้ายกัน เช่นที่ลานพระปฐมเจดีย์ ข้าพเจ้าได้ลองขุดเนินดินดูแห่งหนึ่งที่ริมถนนขวาพระ ก็พบรากกุฏิพระสงฆ์แต่โบราณ ถ้ำสำหรับบำเพ็ญสมณธรรมก็มีในประเทศนี้ เช่นที่ถ้ำเขางู จังหวัดราชบุรี และถ้ำคูหาสวรรค์ ถ้ำเขาอกทะลุในจังหวักพัทลุงเป็นต้น

ในอินเดียมีที่พระสงฆ์อยู่รวมกันแต่โบราณอีกอย่างหนึ่ง (เห็นจะเกิดขึ้นเมื่อชั้นเขียนพระไตรปิฎกลงเป็นตัวอักษรแล้ว) เป็นทำนองมหาวิทยาลัยสำหรับเรียนธุระในพระพุทธศาสนา เช่นที่เรียกว่าสำนักนาลันทะ อยู่ในแขวงเมืองปาฏลีบุตรเป็นต้น ถึงกระนั้นก็สันนิษฐายว่าเป็นแต่ที่พระสงฆ์อาศัยสำนักอยู่ชั่วคราวทุกแห่ง ที่จะอยู่ประจำในที่แห่งนั้นตั้งแต่บวช หรือว่ามาจากที่อื่นแล้วเลยอยู่ประจำในที่แห่งนั้นตลอดจนอายุหามีไม่ พระสงฆ์ยังคงถือวัตตปฏิบัติอย่างในครั้งพุทธกาล คือ เที่ยวจาริกไปสอนพระพุทธศาสนา หรือแสวงหาโมกขธรรมไม่อยู่ประจำที่ต่อมาอีกช้านาน


๔. การที่พระพุทธศาสนามาประดิษฐานยังประเทศไทยนี้ มีหลักฐานปรากฎว่ามาหลายคราว ชั้นเดิมประมาณว่าเมื่อพุทธศักราชก่อน ๕๐๐ ปี พวกชาวมัชฌิมประเทศ (คืออินเดียตอนกลาง) ได้เชิญพระพุทธศาสนาลัทธิหินยานอย่างครั้งสมัยพระเจ้าอโศกมหาราชมาเป็นประถม ความข้อนี้รู้ได้ด้วยภาษาที่จารึกพระธรรม เช่น ปรากฎอยู่ที่พระปฐมเจดีย์ใช้ภาษาบาลี แต่เจดีย์วัตถุเช่นพระพุทธรูปและพระธรรมจักรก็เป็นแบบอย่างในมคธราฐอันเป็นที่ตั้งลัทธินั้นต่อมาเมื่อเกิดลัทธิมหายานขึ้นในคันธารราฐเมื่อครั้งพระเจ้ากนิษกะ แล้วเจริญแพร่หลายในอินเดียเมื่อราว พ.ศง ๙๔๒ ก็มีชาวอินเดียเชิญพระพุทธศาสนาอย่างลัทธิมหายานมาสั่งสอนทางประเทศเหล่านี้ มีหลักฐานปรากฎว่า ลัทธิมหายานเข้ามาสู่ประเทศไทย ๒ ทาง คือ มาจากกรุงกัมพูชาทาง ๑ มาจากกรุงศรีวิชัยในเกาะสมาตราแผ่มาเมืองนครศรีธรรมราชทาง ๑ ข้อที่กล่าวนี้มีจารึกพระธรรมเป็นภาษาสันสกฤตและรูปโพธิสัตว์ ซึ่งเกิดขึ้นลัทธิมหายานปรากฏอยู่เป็นหลักฐาน ชาวประเทศไทยดูเหมือนจะนับถือทั้ง ๒ ลัทธิด้วยกัน หรือนับถือลัทธิมหายานเป็นสำคัญยิ่งกว่าลัทธิหินยานซึ่งมาก่อนอยู่ช้านานหลายร้อยปี ข้อนี้มีหลักฐานที่พุทธเจดีย์ต่างๆซึ่งสร้างในประเทศนี้เมื่อสมัยที่กล่าวมา สร้างตามคติมหายานแทบทั้งนั้น พระธรรมก็ใช้อรรถภาษาสันสกฤตจนแพร่หลาย

ครั้นถึงสมัยเมื่อพระพุทธศานาที่ในอินเดียเสื่อมทรามลง ด้วยแผ่นดินตกอยู่ในอำนาจพวกถือศาสนาอื่น นานาประเทศที่นับถือพระพุทธศาสนาก็เริ่มขาดการคมนาคมในกิจศาสนากับประเทศอินเดียซึ่งเป็นครูเดิม ใช่แต่เท่านั้น เหล่าประเทศทางตะวันออกอันตั้งอยู่ริมทะเล ตั้งแต่แหลมมลายูข้างตอนใต้จนเกาะสุมาตรา เกาะชวา ตลอดจนเมืองจามซึ่งเคยถือพระพุทธศาสนามาแต่ก่อน ก็ถูกพวกแขกอาหรับมาบังคับให้ไปเข้ารีตนับถือศาสนาอิสลามเสียโดยมาก ประเทศที่ถือพระพุทธศาสนาในแถวนี้จึงยังเหลืออยู่แต่ประเทศลังกา พม่า มอญ ถือลัทธิอย่างหินยาน ส่วนประเทศไทยกับประเทศกัมพูชาถือลัทธิอย่างมหายาน ต่างพวกต่างถือมาตามลำพังตน มาจนราว พ.ศ. ๑๖๙๖ พระเจ้าปรักกรมพาหุมหาราชได้ครองประเทศลังกา ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา ให้ประชุมพระสงฆ์ทำสังคายนาพระธรรมวินัยเฟื่องฟูขึ้น เกียรติคุณอันนั้นเลื่องลือมาถึงประเทศทางนี้ มีพระภิกษุสงฆ์ทั้งเขมร ไทย มอญ พม่า พากันไปศึกษาพระศาสนาในลังกาทวีป แล้วบวชแปลงเป็นลังกาวงศ์ นำลัทธิหินยานอย่างลังกามาประดิษฐานยังประเทศเดิมของตน เมื่อราว พ.ศ. ๑๘๐๐ แต่นั้นมาประเทศไทยและกัมพูชาก็นับถือพระพุทธศาสนาอย่างลัทธิหินยานลังกาวงศ์ กลับใช้พระไตรปิฎกภาษาบาลีเป็นหลักพระธรรมวินัยสืบมาจนทุกวันนี้

 

http://www.bloggang.com/viewblog.php...oup=2&gblog=42

ว่าด้วยมูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม(ต่อครับ)

๕. ได้กล่าวถึงตำนานการที่พระพุทธศาสนามาประดิษฐานในประเทศไทย ที่นี้จะว่าถึงเรื่องวัดในประเทศไทยต่อไป มีความสำคัญข้อ ๑ ซึ่งผู้แต่งหนังสือแต่โบราณมิใคร่จะเอาใจใส่ คือข้อที่มนุษย์พูดภาษาผิดกัน หนังสือที่แต่งแต่โบราณมักจะสมมติว่ามนุษย์ แม้จะต่างชาติต่างเมืองกันก็พูดจาเข้าใจกันได้ จะยกพอเป็นตัวอย่างดังเช่นเรื่องตำนานว่าด้วยการที่พระพุทธศาสนามาประดิษฐานในประเทศนี้ดังปรากฎอยู่ในหนังสือเรื่องศาสนวงศ์ กล่าวว่าเมื่อครั้งพระเจ้าอโศกมหาราชให้เที่ยวสั่งสอนพระพุทธศาสนาตามนานาประเทศนั้น ทรงอาราธนาให้พระเถระ ๒ องค์ ชื่อว่า พระโสณะองค์ ๑ พระอุตตระองค์ ๑ มาสอนพระศาสนาทางประเทศเหล่านี้ พระเถระ ๒ องค์นั้น เมื่อมาถึงมาแสดงพรหมชาลสูตรแก่ชาวประเทศนี้ ก็พากันเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา ข้อนี้เมื่อมาคิดดูว่าพระมหาเถระทั้ง ๒ ท่านเป็นชาวอินเดีย (อุปมาเหมือนอย่างแขกแรกเข้ามายังพูดภาษาไทยไม่ได้) จะมาแสดงเทศนาแก่ชาวประเทศนี้ด้วยภาษาอันใด คิดดูเท่านี้ก็จะเห็นได้ว่าเรื่องเช่นกล่าวในหนังสือศาสนวงศ์ไม่เป็นแก่นสาร

ก็แต่หลักฐานมีอยู่อีกฝ่าย ๑ ด้วยโบราณวัตถุมีอยู่เป็นหลักฐาน ว่าชาวอินเดียได้มาสอนพระพุทธศาสนาในประเทศนี้ แต่ในกาลใกล้ต่อสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช เช่นปรากฎอยู่ที่พระปฐมเจดีย์ดังกล่าวแล้ว จึงน่าสันนิษฐานว่าเมื่อก่อนรัชสมัยของพระเจ้าอโศกนั้นจะมีชาวอินเดียมาตั้งภูมิลำเนา หรือประกอบการค้าขายอยู่ในประเทศไทยนี้มากอยู่แล้ว ทูตที่มาสอนพระพุทธศานาคงมาสอนพวกชาวอินเดียก่อน ด้วยพูดเข้าใจภาษากัน พวกชาวอินเดียเหล่านั้นรู้ภาษาไทย เมื่อเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาแล้วจึงสอนหรือเป็นล่ามในการสอนพระพุทธศาสนาแก่ชาวไทยในสมัยนั้นต่อมา

ครั้นมีพุทธศาสนิกชนขึ้นเป็นอันมากแล้ว จึงไปขอพระบรมธาตุและคณะสงฆ์มาจากอินเดีย แล้วสร้างพุทธเจดีย์ที่บรรจุพระบรมธาตุ และผู้ที่มีศรัทธาจะบวชก็ขอบรรพชาอุปสมบทต่อพระสงฆ์ซึ่งมาจากอินเดีย จึงเกิดวัดและพระสงฆมณฑลขึ้นในประเทศไทยด้วยประการฉะนี้ ชั้นเดิมพระพุทธศาสนาคงจะรุ่งเรืองแต่ที่ในบ้านเมืองก่อน แล้วจึงแผ่ออกไปถึงที่อื่นโดยลำดับด้วยเหตุนี้วัดในชั้นดึกดำบรรพ์ซึ่งยังปรากฎอยู่ จึงมักอยู่ในท้องถิ่นอันเป็นเมืองเก่าและในเมืองอันเคยเป็นราชธานีโดยเฉพาะ ห่างออกไปหาใคร่จะมีไม่ จะยกเป็นอุทาหรณ์ดังเช่นที่เมืองนครปฐม ยอกจากพระปฐมเจดีย์ยังปรากฏวัดซึ่งมีพระเจดีย์ใหญ่ๆสร้างไว้อีกหลายแห่ง ว่าแต่ที่พอจะเห็นได้ง่ายๆในเวลานี้ เช่นวัดพระงาม และวัดพระประโทนเป็นต้น

ข้าพเจ้าได้เคยสงสัยว่า พระปฐมเจดีย์ก็เป็นที่สักการบูชาแทนพระพุทธเจ้าอยู่แล้ว เหตุใดจึงมีผู้สร้างพระเจดีย์องค์อื่นๆต่อออกไปในที่ใกล้ๆกันแต่เพียงนั้น เมื่อได้ตรวจดูตามเมืองอื่น ประกอบกับอ่านเรื่องตำนานพระพุทธศาสนาในอินเดีย จึงคิดเห็นว่ามูลเหตุที่สร้างวัดเห็นจะมีเป็น ๒ อย่างต่างกันแต่ดึกดำบรรพ์มา คือ อย่าง ๑ สร้างเป็นพุทธเจดีย์ที่บรรจุพระธาตุ ถือว่าเป็นหลักพระพุทธศาสนาในที่แห่งนั้น อีกอย่าง ๑ นั้น คือในเวลาท่านผู้ทรงคุณธรรมในพระศาสนา เช่นชั้นครูบาอาจารย์ที่นับถือกันว่าเป็นบุรุษพิเศษถึงมรณภาพลง เผาศพแล้ว ผู้ที่นับถือก็ช่วยกันก่อสถูปบรรจุอัฐิธาตุตามประเพณีในอินเดีย แต่อุทิศให้เป็นเรือนพระพุทธศาสนาด้วย จึงเกิดมีวัดอื่นๆอยู่ในที่ใกล้ๆกัน วัด ๒ อย่างดังกล่าวมาเป็นต้นของเจตนาในการสร้างวัดชั้นหลังสืบมา จะสมมตเรียกโดยย่อต่อไปในอธิบายว่าวัดพระเจดีย์อย่าง ๑ วัดอนุสาวรีย์อย่าง ๑


๖. วัดในสมัยทวาราวดี คือ เมื่อเมืองนครปฐมเป็นราชธานีของประเทศไทยนั้น ดูเหมือนจะมีแต่พระสถูปเจดีย์เป็นสิ่งสำคัญ บางทีจะมีวิหารสำหรับเป็นที่ประชุมสงฆ์และสัปบุรุษด้วยอีกอย่าง ๑ แต่โบสถ์หาปรากฎว่ามีไม่ เพราะพระสงฆ์ยังมีน้อย การทำสังฆกรรมไม่ขัดข้องด้วยเขตสีมา กุฎีพระก็ดูเหมือนจะมีแต่ที่วัดพระพุทธเจดีย์ แต่พระสงฆ์ก็มิได้อยู่ประจำวัด ยังถือประเพณีอย่างพุทธสาวก เที่ยวสอยพระพุทธศาสนาไปในที่ต่างๆเป็นกิจวัตร์ไม่อยู่ประจำ ณ ที่แห่งใด ข้อนี้ยังมีเค้าเงื่อนสืบมาจนทุกวันนี้ ในใบพระราชทานที่ผูกพัทธสีมาวัดยังมีคำว่าให้เป็นที่ทำสังฆกรรมของพระสงฆ์ "อันมาแต่จาตุรทิศ" ดังนี้

ถึงสมัยเมื่อชาวประเทศนี้ถือลัทธิมหายาน พิเคราะห์ดูเจดีย์สถานที่สร้างทางฝ่ายตะวันออก เนื่องมาจนตอนกลางประเทศไทย เช่นโบราณวัตถุที่ปรากฎอยู่ ณ เมืองพิมายและเมืองลพบุรีเป็นต้น ได้แบบอย่างมาจากประเทศกัมพูชา พึงเห็นได้เช่นทำพระปรางค์แทนทำพระสถูปเจดีย์ และมักมีพระระเบียงล้อมรอบ โบราณวัตถุที่สร้างทางข้างใต้ เช่นที่เมืองไชยาเก่ามักทำเป็นรูปมณฑป ทำรูปพระเจดีย์เป็นยอดเช่นเดียวกับพวกมหายานสร้างทางเกาะชวา สันนิษฐานว่ามาถึงสมัยชั้นนี้พระบรมธาตุจะหายากกว่าแต่ก่อน ประกอบด้วยเกิดมีพระพุทธรูปและรูปพระโพธิสัตว์สำหรับบูชากันแพร่หลาย จึงเปลี่ยนความนิยมสร้างพระพระสถูปที่บรรจุพระบรมธาตุไปเป็นปรางค์และมณฑปที่ประดิษฐานพระพุทธรูปและรูปโพธิสัตว์เป็นหลักสำหรับวัด

นอกจากนั้นสังเกตดูไม่เห็นมีอันใดแปลก เป็นต้นว่าโบสถ์ก็ยังไม่มี ด้วยพระสงฆ์ฝ่ายมหายานก็เห็นจะมีจำนวนน้อย เช่นเดียวกับพระสงฆ์ที่ถือลัทธิหินยานมาแต่ก่อน ถ้าจะผิดกันก็ที่ข้อวัตตปฏิบัติไม่เสื่อมทรามเหมือนพระสงฆ์สัทธิหินยาน จึงเป็นเหตุให้มีผู้คนนับถือมาก แต่มีหลักฐานปรากฏเป็นข้อสำคัญอีกอย่าง ๑ ว่าการที่ถือลัทธิมหายานในประเทศนี้แผ่ขึ้นไปเพียงเมืองสวรรคโลกเป็นที่สุดข้างฝ่ายเหนือ แต่ในมณฑลพายัพหามีเค้าเงื่อนว่าศาสนาลัทธิมหายานได้เคยไปตั้งไม่ คงถือลัทธิหินยานอย่างเดียวกับเมืองมอญ เมืองพม่า มาจึงถึงลัทธิลังกาวงศ์เข้ามาถึง


๗. วัดในประเทศไทยทุกวันนี้ เค้ามูลเกิดขึ้นแต่เมื่อรับพระพุทธศาสนาลัทธิหินยานอย่างลังกาวงศ์มาถือมีหลายอย่าง อย่าง ๑ คือกลับสร้างพระสถูปที่บรรจุพระบรมธาตุเป็นหลักวัดตามเดิม ด้วยพวกลังกาตั้งตำราพระธาตุ ว่าอาจจะรู้ได้ด้วยลักษณะ และพึงหาได้ในลังกาทวีป เป็นเหตุให้กลับหาพระบรมธาตุได้ง่ายขึ้นก็เกิดนิยมกันแพร่หลาย อีกอย่าง ๑ เกิดมีโบสถ์และมีพัทธสีมา เหตุด้วยพระสงฆ์ก็มีหลายหมู่คณะ และถือลัทธิต่างๆกันเป็นข้อรังเกียจที่จะทำสังฆกรรมร่วมกัน

ตรงนี้จะกล่าวความเป็นอธิยาบแทรกลงด้วยเรื่องสังฆกรรม ซึ่งน่าพิศวงด้วยเป็นอย่างเดียวกับการตั้งสมาคมในปัจจุบันนี้เอง กล่าวคือบรรดาผู้ซึ่งได้รับอุปสมบทเป็นพระภิกษุ นับว่าเป็นสมาชิกในสงฆสมาคม เมื่อจะทำการอันใดในนามของสงฆสมาคมทั่วไป เช่นว่าจะรับผู้สมัครเข้าบวชเป็นพระภิกษุเป็นต้น ก็ต้องประชุมพระสงฆ์ทั้งหมดให้เลือกเหมือนอย่างการเลือกสมาชิกแห่งสมาคมในปัจจุบันนี้ ต่อเห็นชอบพร้อมกันจึงรับได้ สังฆกรรมอย่างอื่นเช่นทำอุโบสถ์ หรือแม้จนรับกฐินก็ต้องประชุมทำนองเดียวกันน

เมื่อมีจำนวนพระภิกษุสงฆ์มากขึ้นตั้งแต่ในครั้งพุทธกาล จะเรียกมาประชุมพร้อมกันให้ได้หมดเป็นการลำบาก จึงได้เกิดกำหนดสีมาเช่น เอาท้องที่อำเภอหนึ่งเป็นเขต เวลามีการเรียกประชุมก็เรียกแต่พระสงฆ์ซึ่งอยู่ในเขตอำเภอนั้นประชุมพร้อมกัน พระสงฆ์ที่ไปอยู่ในอำเภออื่นใด ก็ประชุมพร้อมกันในอำเภอนั้นๆ ครั้นพระพุทธศาสนารุ่งเรืองมีจำนวนพระสงฆ์มากขึ้น ก็ต้องร่นเขตสีมาให้เล็กเข้าเพื่อสะดวกแก่การประชุม จนถึงกำหนดเขตสีมาในวัดอันหนึ่งอันเดียว สร้างโบสถ์เป็นที่ทำสังฆกรรมดังนี้

อีกอย่าง ๑ กลับใช้ประเพณีสร้างสถูปบรรจุอัฐิธาตุผู้ทรงคุณธรรมในศาสนา ทั้งที่เป็นบรรพชิตและต่อออกไปจนถึงคฤหัสที่มีคุณแก่พระศาสนา วัดโบราณในประเทศนี้ซึ่งสร้างในสมัยเมื่อแรกถือลัทธิลังกาวงศ์ก็มีมากอยู่ในที่อันเป็นเมืองใหญ่และเป็นราชธานี นับแต่ข้างเหนือลงมาเช่นเมืองเชียงแสน เมืองเชียงราย เมืองเชียงใหม่ เมืองสวรรคโลก เมืองสุโขทัย เมืองกำแพงเพชร เมืองลพบุรี พระนครศรีอยุธยา และเมืองนครศรีธรรมราช เหล่านี้เป็นสำคัญ ว่าถึงลักษณะวัดโบราณที่สร้างในสมัยนี้ พิเคราะห์ดูก็เป็นลักษณะเดียวกับอย่างเดิม คือเป็นวัดพุทธเจดีย์อย่าง ๑ วัดอนุสาวรีย์อย่าง ๑ ต่อบางวัดจึงมีโบสถ์ ชั้นแรกมักทำเป็นหลังเล็กๆเหมือนอย่างว่าอาศัยปลูกไว้ในที่ซึ่งไม่กีดขวาง สิ่งสำคัญของวัดมีแต่พระสถูปเจดีย์กับวิหาร วัดเช่นพรรณนามานี้จะพึงเห็นเป็นตัวอย่างได้เป็นอย่างดี ยังมีอยู่ที่วัดพระฝางเมืองสวางคบุรี มีพระสถูปเป็นศูนย์กลาง ข้างหน้ามีพระวิหารหลวงหลังใหญ่ ๙ ห้อง ส่วนโบสถ์นั้นไปสร้างไว้ที่มุมกำแพงข้างหลังวัด เป็นหลังน้อยดูเหมือนพระสงฆ์จะนั่งได้เพียงสัก ๑๐ รูปเป็นอย่างมาก

แต่ต่อมาในสมัยเมื่อกรุงสุโขทัยเป็นราชธานีนั้นเอง ชอบทำโบสถ์ขยายใหญ่ขึ้น และถือเป็นสิ่งสำคัญอันหนึ่งที่ในวัด สันนิษฐานว่าจะเป็นเพราะเกิดมีพวกผู้ดีบวชมากขึ้น ญาติโยมใคร่จะเห็นพระสงฆ์ทำอุปสมบทกรรมให้ชื่นใจ หรืออีกอย่างหนึ่งเพราะประเพณีการทอดกฐินถือเป็นสิ่งสำคัญขึ้น ถึงพระเจ้าแผ่นดินเสด็จโดยกระบวนแห่ ดังปรากฎอยู่ในศิลาจารึกของพระเจ้ารามคำแหงมหาราช ผู้ที่สร้างและปฏิสังขรณ์วัดจึงถือเอาการสร้างพระอุโบสถเป็นสำคัญขึ้นอีกอย่าง ๑

ยังมีข้อสำคัญในการสร้างวัดเกิดขึ้นในสมัยที่กล่าวนี้ ด้วยเกิดนิยมในฝ่ายคฤหัสถ์ว่าที่บรรจุอัฐิของวงศ์ตระกูลควรจะสร้างเป็นเจดีย์วัตถุอุทิศต่อพระศาสนา เวลาผู้ต้นตระกูลถึงมรณภาพเผาศพแล้วจึงมักสร้างพระสถูปแล้วบรรตุเจดีย์วัตถุ เช่น พระพุทธรูปหรือพระธาตุไว้เบื้องบน ใต้นั้นทำเป็นกรุบรรจุอัฐิธาตุของผู้มรณภาพนั้น และสำหรับบรรจุอัฐิของเชื้อสายในวงศ์ตระกูลต่อมา ข้างหน้าพระสถูปสร้างวิหารไว้หลัง ๑ เป็นที่สำหรับทำบุญ จึงเกิดมีวัดอนุสาวรีย์ขึ้นมากมาย ตั้งแต่ขนาดเล็กๆขึ้นไปจนขนาดใหญ่ตามกำลังของตระกูลที่จะสร้างได้ ส่วนราชตระกูลนั้นสร้างเป็นวัดขนาดใหญ่ และสร้างพระเจดีย์ที่บรรจุเรียงรายไปในวัดเดียนั้นก็มี ที่สร้างเป็นวัดต่างหากก็มี ในวัดจำพวกซึ่งสร้างเป็นอนุสาวรีย์ดังกล่าวมา ที่ปรากฏอยู่ในเมืองสวรรคโลก เมืองสุโขทัยหามีอุโบสถ และหามีที่สำหรับพระสงฆ์อยู่ไม่ ความที่กล่าวข้อนี้มีตัวอย่างซึ่งจะเห็นได้ถนัดดีอยู่ที่กลางเมืองสวรรคโลกเก่ามีวัดหลวงใหญ่ๆสร้างไว้ถึง ๕ วัด มีเขตที่สร้างกุฎีพระสงฆ์อยู่แต่วัดเดียวเท่านั้น ที่เมืองสวรรคโลก เมืองสุโขทัยมีวัดเล็กๆน้อยๆ ซึ่งสร้างเป็นวัดอนุสาวรีย์มีเรี่ยรายไปตามระยะทางมากกว่ามาก ล้วนมีแต่พระเจดีย์องค์ ๑ กับวิหารหลัง ๑ แทบทุกวัด ความที่กล่าวมานี้เป็นอธิบายแก้สงสัยข้อที่ว่าทำไมคนแต่โบราณจึงสร้างวัดได้มากกว่ามากนัก


๘. มาถึงสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี คติการถือพระศาสนาก็เหมือนอย่างเมื่อครั้งกรุงสุโขทัย มีพระอารามหลวงที่สำคัญ คือ วัดพระศรีสรรเพชญ์สร้างขึ้นในบริเวญพระราชวังเหมือนอย่างวัดมหาธาตุที่เมืองสุโขทัย เป็นที่บรรจุอัฐิธาตุของพระเจ้าแผ่นดินและเจ้านายในราชสกุล และมีวัดอื่นทั้งของหลวงและของราษฎร์สร้างไว้อีกมากมาย จนเป็นคำกล่าวกันในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์นี้ว่า "เมื่อครั้งบ้านเมืองดีเขาสร้างวัดให้ลูกเล่น" ที่จริงนั้นคือใครตั้งวงศ์สกุลได้เป็นหลักฐานก็สร้างวัดเป็นอนุสาวรีย์สำหรับบรรจุอัฐิธาตุของวงศ์สกุล มักสร้างเจดีย์ขนาดเขื่อง ๒ องค์ไว้ข้างหน้าโบสถ์ เป็นที่บรรจุอัฐิธาตุ หรืออุทิศต่อบิดาองค์ ๑ มารดาองค์ ๑ ส่วนสมาชิกในสกุลนั้นเมื่อใครตายลง เผาศพแล้วก็สร้างสถูปเจดีย์ขนาดย่อมลงมาเป็นที่บรรจุอัฐิธาตุรายไปรอบโบสถ์ เรียกกันว่าพระเจดีย์ราย ครั้นถึงเวลานักขัตฤกษ์ เช่นตรุษสงกรานต์ ก็พากันออกไปทำบุญให้ทานอุทิศเปตพลีที่วัดของสกุล พวกชั้นเด็กๆได้โอกาสออกไปด้วย ก็ไปวิ่งเล่นในลานวัด เมื่อเวลานักขัตฤกษ์เช่นนั้น จึงเกิดคำที่กล่าวว่าสร้างวัดให้ลูกเล่น

แต่การสร้างวัดในสมัยกรุงศรีอยุธยาสังเกตดูเห็นว่า ผิดกับเมื่อครั้งกรุงสุโขทัยบางอย่าง คือ อย่าง ๑ ในบรรดาวัดดูเหมือนจะมีโบสถ์แทบทั้งนั้น เพราะในสมัยกรุงศรีอยุธยาการที่บวชเรียนมาถือเป็นประเพณีว่าผู้ชายทุกคนควรจะต้องบวช เป็นเหตุให้มีจำนวนพระสงฆ์มากมายขึ้นหลายเท่า จึงต้องมีโบสถ์และกุฎีที่พระสงฆ์อยู่ตามวัดโดยมาก อีกอย่าง ๑ นั้น ในเรื่องบรรจุอัฐิวงศ์สกุลมักสร้างเป็นสถูปเจดีย์รายในลานวัดดังกล่าวมาแล้ว แทนบรรจุรวมกันในกรุใต้พระเจดีย์ใหญ่อย่างสุโขทัย อีกประการ ๑ เมื่อประเพณีที่บวชเรียนแพร่หลายย่อมมีผู้บวชชั่วคราวโดยมาก ถือเอาการศึกษาเป็นสำคัญของการที่บวช การเล่าเรียนจึงเจริญขึ้นตามวัด วัดจึงได้เป็นที่ศึกษาสถาน ผู้ปกครองมักพาเด็กไปฝากเพื่อให้เล่าเรียนทำนองเดียวกับโรงเรียนประชาบาลทุกวันนี้


๙. มาถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ในเรื่องราวสร้างวัดศาสนาก็ถือตามแบบครั้งกรุงศรีอยุธยาต่อมา แต่มามีข้อสำคัญที่แปลกเปลี่ยนบางอย่าง เป็นต้นว่ากรุงรัตนโกสินทร์สร้างขึ้นในมัยเมื่อพม่าทำลายกรุงศรีอยุธยาราชธานีเดิมและบ้านเมืองเป็นจลาจล พึงพยายามก่อร่างสร้างตัวขึ้นใหม่ ได้ยินว่าท่านผู้เป็นบุพการีของเราทั้งหลาย ปรารภถึงภัยอันตรายซึ่งอาจมีแก่บ้านเมืองในเวลาเมื่อยังตั้งไม่ได้มั่นคง จึงงดประเพณีที่บรรจุอัฐิไว้ในวัดเสียชั่วคราว มักรักษาอัฐิวงศ์สกุลไว้ที่บ้านเรือน ยังเป็นประเพณีอยู่แพร่หลายจนทุกวันนี้ การที่จะสร้างวัดขึ้นใหม่ก็มีน้อยลง เพราะเหตุนั้นแม้วัดหลวงในรัชกาลที่ ๑ ก็ทรงสร้างวัดขึ้นใหม่แต่ ๒ วัด คือวัดพระศรีรัตนศาสดาราม สร้างพร้อมกับกรุงรัตนโกสินทร์วัด ๑ ถึงปลายรัชกาลทรงเริ่มสร้างวัดสุทัศน์เพื่อเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปองค์ใหญ่ซึ่งเชิญลงมาจากเมืองสุโขทัยอีกวัด ๑

นอกจากนั้นบรรดาวัดที่ทรงสร้างในรัชกาลที่ ๑ เช่นวัดพระเชตุพน วัดสระเกศ วัดสุวรรณารามเป็นต้น และวัดที่พระมหาอุปราชทรงสร้างเช่น วัดมหาธาตุ วัดชนะสงครามเป็นต้น แม้จนวัดที่ผู้อื่นสร้างเช่นวัดราษฎร์บูรณะนี้ ที่โปรดฯให้เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษทรงสร้าง ก็บูรณะวัดเก่าที่มีมาแล้วแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาทั้งนั้น ถึงรัชกาลที่ ๒ ทรงสร้างวัดอรุณฯก็เป็นวัดเก่าที่มีมาแล้ว ถึงรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงอุดหนุนในการสร้างวัดมาก ด้วยมีพระราชประสงค์จะให้กรุงรัตนโกสินทร์รุ่งเรืองอย่างสมัยกรุงศรีอยุธยา ซึ่งมักเรียกกันว่า "ครั้งบ้านเมืองดี" แต่เมื่อพิเคราะห์ดูก็เป็นการปฏิสังขรณ์วัดเก่ามากกว่าที่สร้างขึ้นใหม่ การสร้างวัดขึ้นใหม่ถือกันว่าต่อมีเหตุจำเป็นจึงสร้าง จำนวนวัดที่ในกรุงรัตนโกสินทร์จึงน้อยกว่าราชธานีแต่ก่อน


๑๐. วัดที่สร้างในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ก็คงเป็น ๒ อย่างดังกล่าวมาข้างต้น คือสร้างเป็นวัดพุทธเจดีย์อย่าง ๑ แต่ลักษณะวัดที่สร้างในชั้นกรุงรัตนโกสินทร์ ถ้าเป็นวัดภายนอกพระราชวังย่อมมีพระสงฆ์อยู่ทั้งนั้น วัดพุทธเจดีย์ซึ่งสร้างขึ้นตามตำบลบ้ารที่ตั้งใหม่ เมื่อราษฎรปรารภกันจะใคร่มีวัดก็มักไปเที่ยวเลือกหาพระภิกษุแล้วอาราธนามาให้อำนวยการสร้างวัด จึงมักเริ่มสร้างกุฎีพระสงฆ์อยู่ก่อน แล้วสร้างศาลาการเปรียญเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูป และให้ราษฎรประชุมกันฟังเทศน์ทำบุญในแห่งเดียวกันนั้น ต่อมาจึงสร้างสิ่งอื่นๆขึ้นตามกำลังเป็นลำดับมา โบสถ์มักสร้างต่อภายหลังสิ่งอื่น เว้นแต่เป็นวัดอนุสาวรีย์ซึ่งผู้มีทรัพย์สร้างจึงคิดสร้างโบสถ์ขึ้นแต่แรก ส่วนพระสถูปเจดีย์และวิหารซึ่งตามโบราณถือว่า เป็นหลักของการสร้างวัดนั้น ชั้นหลังมาหาถือว่าจำเป็นจะต้องสร้างไม่ น่าจะเป็นเพราะคิดเห็นว่าพระสถูปเจดีย์สร้างไว้แต่โบราณก็มีอยู่มากมายหลายแห่ง (แทบเหลือกำลังที่จะรักษา) อยู่แล้ว ส่วนวิหารอันแบบเดิมเป็นที่สำหรับประชุมทำบุญ เมื่อมาใช้ศาลาการเปรียญแทนก็หาจำเป็นจะสร้างวิหารไม่ แต่กิจที่จะสร้างพระสถูปเจดีย์สำหรับบรรจุอัฐิบุคคลที่ตายยังมีอยู่ จึงมักสร้างเป็นแต่พระเจดีย์ราย ถึงกระนั้นก็สร้างน้อยลง ด้วยมักรักษาอัฐิไว้ที่บ้านเรือนดังกล่าวมาแล้ว


๑๑. ประเพณีการสร้างวัดดูประหลาดอยู่อย่าง ๑ คือที่วัดทั้งปวงมักไม่มีชื่อ เว้นแต่ที่เป็นพระอารามหลวง คำที่เรียกเป็นชื่อวัดมักเกิดจกคำคนทั้งหลายสมมติ เรียกตามนามตำบล เช่นว่า "วัดบางลำภู" หรือ "วัดปากน้ำ" เป็นต้นอย่าง ๑ หรือเรียกนามตามสิ่งสำคัญซึ่งมีอยู่ในวัด เช่นว่า "วัดโพธิ์" หรือ "วัดโบสถ์" เป็นต้นอย่าง ๑ เรียกตามนามของผู้สร้าง เช่นว่า "วัดพระยาไกร" หรือ "วัดจางวางพ่วง" เป็นต้นอย่าง ๑ เมื่อพิเคราะห์ดูก็ชอบกล แม้วัดที่ปรากฎชื่อในพุทธกาลก็ดูเหมือนจะเป็นชื่อตามที่คนทั้งหลายเรียก เช่นคำบาลีว่า เชตวัน เวฬุวัน อัมพวัน อโศการาม ปุปผาราม เหล่านี้ ถ้าเป็นในเมืองไทยก็คงเรียกว่า ป่า(เจ้า)เชต ป่าไผ่ ป่ามะม่วง สวน(อ)โศก สวนดอก(ไม้) ดังนี้ ว่าเฉพาะประเทศไทยนี้ พิเคราะห์ดูเหตุที่ไม่ตั้งชื่อวัดสันนิษฐานว่าเห็นจะเกิดแต่ไม่มีความจำเป็น คือเมื่อราษฎรไปรวบรวมกันตั้งบ้านเรือนขึ้นเป็นหลักแหล่งในตำบลใด แล้วชวนกันสร้างวัดขึ้น คนในตำบลนั้นก็คงเรียกเรียกกันว่า "วัด" เพราะมีวัดเดียวย่อมเข้าใจได้ แต่เมื่อวัดตำบลอื่น ก็จำต้องเอาชื่อตำบลเพิ่มเข้าด้วย เช่นเรียกวัดที่บางยี่เรือว่า "วัดบางยี่เรือ" จึงจะเข้าใจได้ อันนี้เป็นมูลที่จะเรียกวัดตามนามตำบล

ถ้าในตำบลอันเดียวกัน มีผู้สร้างวัดเพิ่มขึ้นเป็น ๒ วัด หรือ ๓ วัด ความจำเป็นจะต้องเรียกชื่อให้ผิดกันเกิดมีขึ้น ก็มักเรียกวัดซึ่งสร้างทีหลังว่า "วัดใหม่" บ้าง หรือมิฉะนั้นก็เรียกว่า "วัดเหนือแลวัดใต้" บ้าง ถ้าวัดใหม่ยังมีขึ้นอีกก็หาคำอื่นเรียกชื่อให้แปลกออกไป เอาสิ่งสำคัญอันมีในวัดนั้น เช่นต้นโพธิ์หรือโบสถ์ เรียกเป็นนามวัด "วัด(ต้น)โพธิ์" หรือ "วัดโบสถ์" ฉะนี้บ้าง มิฉะนั้นก็เอาชื่อผู้สร้างเติมลงไปเช่ยเรียกว่า "วัดใหม่เจ้าขรัวหง" และวัดใหม่พระพิเรนทร์" ดังนี้บ้าง ครั้นนามมาทิ้งคำต้นเสีย คงเรียกแต่คำปลายเป็นนามวัดเช่นเรียกว่า "วัดหงส์" และ "วัดพิเรนทร์" ดังนี้มีเป็นตัวอย่าง มีบางวัดก็ให้ชื่อวัดโดยอาศัยเหตุอื่น พระมักเป็นผู้ให้ เช่ยเรียกว่า "วัดช่องลม" และ "วัดสว่างอารมณ์" เป็นต้น

วัดหลวงแต่โบราณจะขนานนามโดยอาศัยหลักฐานอย่างใดบ้างทราบไม่ได้ ด้วยวัดใหญ่ๆในเมืองสวรรคโลก สุโขทัยก็ดี ในพระนครศรีอยุธยาก็ดีเป็นวัดร้างมาเสียช้านาน ราษฎรเรียกชื่อตามใจชอบ จะยกพอเป็นตัวอย่างดังเช่นวัดที่มีพระปรางค์เป็นหลักอยู่เมืองสวรรคโลก(เก่า) ราษฎรเรียกว่า "วัดน้อย" หากพบนามในจารึกของพระเจ้ารามกำแหงมหาราชจึงได้ทราบว่าเดิมเรียกว่า "วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเมืองเชลียง" ดังนี้ ยังมีวัดสำคัญอยู่ที่กลางเมืองสวรรคโลกเก่าอีก ๒ วัด วัด ๑ มีเรื่องตำนานปรากฏอยู่ในจารึกของพระเจ้ารามกำแหงมหาราช ว่าทรงสร้างเพื่อประดิษฐานพระบรมธาตุไว้ทมี่กลางพระนคร แต่ทุกวันนี้ราษฎรเรียกชื่อว่า "วัดช้างล้อม" เพราะมีรูปช้างรายรอบพระสถูป อีกวัด ๑ อยู่ใกล้กัน มีพระเจดีย์ใหญ่น้อยมากมายหลายองค์ คงเป็นที่บรรจุพระอัฐิธาตุราชวงศ์พระร่วง แต่ราษฎรเรียกกันว่า "วัดเจดีย์เจ็ดแถว" พึงเห็นได้ว่าคงมีนานขนานทั้ง ๒ วัดแต่ศูนย์เสียแล้ว ถึงวัดในพระนครศรีอยุยาก็เป็นทำนองเดียวกัน แต่ยังมีจดหมายเหตุพอรู้นามเดิมได้มากกว่า พิเคราะห์ดูเกณฑ์ที่จะขนานนามวัดหลวงดูเหมือนจะเอาสิ่งสำคัญซึ่งประดิษฐานอยู่ในวัดนั้นเป็นนามอย่าง ๑ เช่น "วัดมหาธาตุ" เพราะเป็นที่ประดิษฐานพระบรมธาตุ "วัดพระศรีสรรเพชญ์" "วัดมงคลบพิตร" เพราะเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปทรงพระนามอย่างนั้นเป็นตัวอย่าง

อีกอย่าง ๑ ใช้นามผู้สร้างหรือสร้างอุทิศต่อผู้ใดใช้นามผู้นั้นเป็นนามวัด เช่น วัดราษฎรบูรณะ วัดราษฎร์ประดิษฐาน วัดพระราม วัดวรเชษฐาราม เป็นตัวอย่าง อีกอย่าง ๑ เอาเหตุการณ์อันเป็นศุภนิมิตใช้เป็นชื่อวัด เช่น วัด(ใหญ่)ชัยมงคล วัดชัยวัฒนาราม วัดชุมพลนิกายาราม วัดชนะสงคราม เป็นตัวอย่าง เกณฑ์อีกอย่าง ๑ นั้น มักเอาชื่อวัดสำคัญอันเคยมีแต่โบราณมาใช้ เช่น วัดเชตุพน วัดมเหยงคณ์ วัดจักรวรรดิ์ วัดระฆัง วัดสระเกศ เป็นตัวอย่าง ที่เรียกวัดหลวงนั้นไม่ใช่หมายความว่าเป็นวัดพระเจ้าแผ่นดินทรงสร้างทั้งนั้น ถึงวัดผู้อื่นสร้าง ถ้าพระเจ้าแผ่นดินทรงรับทำนุบำรุงก็เรียกว่าวัดหลวงมีตัวอย่างอยู่ในกรุงเทพฯนี้เป็นอันมาก เช่น "วัดประยูรวงศ์" "วัดพิชัยญาติ" และ "วัดกัลยาณมิตร์" เป็นต้น วัดหลวงจึงหมายความว่าวัดซึ่งตั้งมั่นคงสำหรับพระนคร หรือถ้าจะว่าอีกอย่าง ๑ คือเป็นวัดซึ่งรัฐบาลรับบำรุง เป็นประเพณีแต่เดิมมาจนกาลบัดนี้

 

http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=rattanakosin225&date=23-03-2007&group=2&gblog=42

ว่าด้วยมูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม(จบครับ)


๑๒. การบำรุงรักษาวัดซึ่งสร้างขึ้นไว้ ถือว่าเป็นการสำคัญอย่างหนึ่งตั้งแต่โบราณมาพิเคราะห์ตามที่ปรากฏในศิลาจารึกและจดหมายเหตุ ทั้งกฏหมายอย่างธรรมเนียมที่ปรากฏจนชั้นหลัง ลักษณะจัดการบำรุงมีเป็น ๓ อย่าง คือ

อย่าที่ ๑ ถวายกัลปนา คือพระเจ้าแผ่นดินทรงอุทิศผลประโยชน์ของหลวงซึ่งได้จากที่ดินแห่งหนึ่งหรือกหลายแห่งมีค่านาเป็นต้น ให้ใช้บำรุงพระอารามใดพระอารามหนึ่ง จะยกพอเป็นตัวอย่าง ดังเช่นเมื่อพบรอยพระพุทธบาทในรัชกาลพระเจ้าทรงธรรม ทรงพระราชอุทิศที่ดินโยชน์ ๑ โดยรอบพระพุทธบาทให้เป็นที่กัลปนา สำหรับบำรุงรักษาวัดพระพุทธบาท ดังนี้ ที่กัลปนายังมีอยู่บ้าง แต่ประเพณีถวายที่กัลปนาเลิกมาช้านานแล้ว

อย่างที่ ๒ ถวายข้าพระ คือพระเจ้าแผ่นดินโปรดฯให้ยกเว้นหน้าที่ราชการแก่บุคคลจำพวกใดจำพวกหนึ่ง ตลอดจนวงศ์วารของบุคคลจำพวกนั้น ให้ไปทำการบำรุงรักษาวัดใดวัดหนึ่ง บุคคลผู้มีศักดิ์สูง หรือมีทรัพย์มาก อุทิศทาสของตนถวายเป็นข้าพระสำหรับบำรุงวัดก็มี ประเพณีถวายข้าพระเลิกในรัชกาลที่ ๕ ด้วยเลิกประเพณีทาสกรรมกร

อย่างที่ ๓ ถวายธรณีสงฆ์ คือโอนกรรมสิทธิ์ที่ดินเช่นเรือกสวนไร่นา ถวายเป็นของสงฆ์วัดใดวัดหนึ่ง สำหรับเก็บผลประโยชน์บำรุงวัด อย่างนี้ยังมีมาก

ส่วนพนักงานจัดการบำรุงวัด ดูเหมือนจะช่วยกันเป็น ๒ ฝ่ายมาแต่โบราณ คือพระสงฆ์ซึ่งเป็นอธิการวัดเป็นผู้ดูแลและคิดอ่านการบำรุงรักษาวัด ฝ่ายคฤหัสถ์เป็นกำลังรับช่วยทำการให้สำเร็จ เพราะฉะนั้นความเจริญรุ่งเรืองของวัดจึงสำคัญอยู่ที่พระสงฆ์ผู้เป็นอธิการ ถ้าเป็นผู้ทรงคุณธรรมและเอาใจใส่บำรุงรักษาวัด ก็อาจชักชวนคฤหัสให้ศรัทธาหากำลังบำรุงวัดได้มาก ถ้าหากสมภารวัดเป็นผู้เกียจคร้านโลเลวัดก็ทรุดโทรม


๑๓. การสร้างวัดถ้าว่าตามคติที่นิยมกันอยู่ในเวลานี้ ทั้งรัฐบาลและเถรสมาคมมีความเห็นเป็นยุติต้องกันว่า การที่สร้างวัดขึ้นใหม่มีทั้งคุณและโทษ ที่เป็นคุณนั้นดังเช่นสร้างขึ้นในที่ประชุมชนอันตั้งหลักแหล่งที่เป็นตำบลบ้านขึ้นใหม่ ยกตัวอย่างเช่นแถวคลองรังสิตอันยังไม่มีวัด ถ้าสร้างวัดย่อมเป็นคุณฝ่ายเดียว เพราะราษฎรในที่นั้นจะได้ประพฤติกิจในพระศาสนา เช่นทำบุญให้ทานเป็นการกุศลและถือศีลเจริญธรรมปฏิบัติ ตลอดจนเป็นที่ศึกษาสถานสำหรับลูกหลานราษฎรในท้องที่นั้นๆ แต่ถ้าสร้างวัดขึ้นใหม่ในท้องที่อันมีวัดเดิมอยู่แล้วย่อมเกิดโทษมากกว่าคุณ เป็นต้นแต่พระสงฆ์นั้นย่อมต้องอาศัยเลี้ยงชีพด้วยปัจจัยทาน ซึ่งชาวบ้านในที่แห่งนั้นอุดหนุนเลี้ยงดู มีวัดเดียวพอขบฉัน ถ้าเป็น ๒ วัดก็พากันฝืดเคือง

ยังอีกสถาน ๑ วัดที่ส้รางใหม่ แม้ผู้สร้างจะเป็นเศรษฐีคฤหบดีมีทุนมาก อาจบำรุงรักษาให้รุ่งเรืองอยู่ได้ เมื่อสิ้นเจ้าของไปแล้ว กำลังที่จะบำรุงก็ลดลงโดยลำดับ จนถึงต้องเป็นภาระของพวกราษฎรชาวบ้านในที่แห่งนั้น เมื่อกำลังไม่พอจะบำรุงรักษาได้หลายวัด จะเป็นพระก็ดี คฤหัสถ์ก็ดี ทั้งที่ในกรุงเทพฯและตามหัวเมืองทุกวันนี้จึงมักนิยมปฏิสังขรณ์วัดเก่าซึ่งมีอยู่แล้วยิ่งกว่าที่จะสร้างวัดขึ้นใหม่ และมีพระราชบัญญัติด้วย ว่าการสร้างวัดขึ้นใหม่ ต่อวัดใดสร้างสมควรแก่ภูมิประเทศและเห็นว่าจะรุ่งเรืองอยู่ได้ถาวร จึงพระราชทานที่วิสุงคามสิมา ถ้าเป็นวัดสักแต่ว่าสร้างขึ้นให้เรียกว่า สำนักสงฆ์ อาจจะมีขึ้นและจะเลิกได้เมื่อใดๆเหมือนอย่างบ้านเรือนของราษฎรตามประสงค์อันเป็นสาธารณะ ในปัจจุบันนี้ไปข้างทางบำรุงการศึกษาและสั่งสอนพระธรรมวินัยให้เจริญรุ่งเรืองยิ่งขึ้น เป็นประโยชน์ทั้งฝ่ายพุทธจักรและอาณาจักรประกอบกัน ให้พระพุทธศาสนาสถิตสถาวรจิรัฐิติกาล ซึ่งเราทั้งหลายควรจะเห็นว่าเป็นกุศโลบาย และรัฏฐาภิปาลโนบายอันชอบอย่างยิ่ง


ทรงแสดงเป็นปาฐกถาที่สามัคยาจารย์ เมื่อวันที่ ๒๔ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๑


....................................................................................................................................................


ชุมนุมพระนิพนธ์ในสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
เรื่อง มูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม<!--End Main-->


<TABLE width="100%" border=0><TBODY><TR><TD width="50%">[SIZE=-1]Last Update : 23 มีนาคม 2550 8:57:54 น. [/SIZE]</TD><TD><TD>

[SIZE=-1]2 comments[/SIZE] ​

</TD></TR></TBODY></TABLE><TABLE cellSpacing=0 width="100%" border=0><TBODY><TR><TD>[SIZE=-1]Counter :<SCRIPT src="http://fastwebcounter.com/secure.php?s= bloggang400727 "></SCRIPT> 130 Pageviews. [/SIZE]</TD></TR></TBODY></TABLE>